Chuvash sound correspondences
From FireSpeakerWiki
Contents
Coronals
Chuvash / Old Turkic | s | z | ş | ç | t | y | l | r | d |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
s | сывӑ - sağ сӗлӗ - sulı кас- - kes- ӳсер - äsrük ӑс - es сухан - soğan хӗсӗр - qısır |
сис- - sez- тусан - toz |
— | — | — | — | — | — | — |
ş | шыв - sub шухӑш - saqınç/saqış шӗвӗ - suyuq шӑши - sıçqan ӑшӑ- - ısı- шурӑ - sārığ - sira шӑкӑл - sögel/sigil/sögül шӑл - söl шӑ̥мӑ̥ - süŋek пурӑш - borsuq |
— | шухӑш - saqınç/saqış? хирӗш - qarşı кашӑк - qaşıq тӳшек - töşäk кӳршӗ - körşi канаш - keŋeş ваш- - üşi- кӑ̥ш - kīş |
шухӑш - saqınç/saqış? шӑши - sıçqan -шӐн - üçin |
шӑл - tiş (prob. ← siş) шӑн- - toŋ- |
— | кившен - köle | — | — |
ś | ҫӳҫ - saç (prob. ← çaç) |
куҫ - köz | вӑрҫӑ - uruş ҫиҫ- - yaş- ҫав - şu ӗҫ - iş пиҫ- - piş- пуҫ - baş вырнаҫ- - ornaş- ҫимӗҫ - yemiş |
ҫӳҫ - saç виҫ - üç ҫуна - çana миҫе - qańça куҫ - köç каҫ - käç йӳҫ- - açı- ? йӳҫе - açığ ? ҫӗр- - çir(i)- аҫа - äçä каҫар- - keçir- кӗҫӗн - kiçi пурҫӑн - barçın ҫинҫе - yinçkä хӗҫ - qılıç хӑҫан - qaçan вӗҫ - uç укҫа - aqça вӗҫӗ - öç ӗҫ- - iç- уҫ- - aç- ҫӑк- - çök- |
ҫын - tın ? | ҫинҫе - yinçkä ҫиҫ- - yaş- ҫимӗҫ - yemiş ҫук - yoq ҫӑмӑл - yumşaq ҫумӑр - yamğır ҫичӗ - yeti ҫур - yaz ҫӗр - yer ҫӗр - yüz ҫур- - yar- ҫуран - yadaq ҫул - yıl ҫул - yaş ҫул - yaş- ҫул - yal ҫул - yol ҫуль - yaş ҫӑлтӑр - yultuz ҫил - yel ҫыр - yār |
— | — | — |
ç | — | — | — | ача - äçä анчах - ança ӗнчӗ - yinçü тӗнче - tınç чах - чак |
чул - tāş чĕлхе - til ҫичӗ - yeti чун - tın ? чӗл- - til- чик- - tik чӗрне - tırŋaq |
чӗре - yüräk | — | — | — |
t | — | — | — | тух- - çıq | тӗнче - tınç тӗл - tuş утӑ - ot тупӑ - top тусан - toz тӑв- - toğ- |
— | — | — | — |
l | — | — | илт- - eşit- ҫул - yaş ҫул - yaş- ҫуль - yaş шӑл - tiş хӗл - qış тӗл - tuş кӗмӗл - kümüş ҫӑмӑл - yumşaq |
— | — | — | ҫул - yıl ҫул - yal ҫул - yol ҫула- - yalğa- алӑ - äl ывӑл - oğul юл - qal ял — ēl кӑмӑл - köŋül пулӑ - balıq |
— | — |
r | — | вӑрӑм - uzun вӑтӑр - otuz эпир - biz эсир - siz хӗрлӗ - qızıl хӗр - qız вӑкӑр - öküz йӗкӗр - ikiz/ekiz ҫыр- - yaz- ҫӗрӗ - yüzük пӑру - buzağu йӑрана - üzäŋü ҫӑлтӑр - yultuz кӑкӑр - kögüz юр - üz таврӑн- - tägzin- ӑмӑр - omuz |
— | — | — | — | — | вӗрен- - ögrän- вырӑн- - orun- вӑрман - orman юр - qār йывӑр - ağır юрӑ - (y)ır хӑмӑр - qoŋur тарӑн - tereŋ вӑрҫӑ - uruş хура - qara урпа - arpa урапа - araba кур- - kör- кӑкӑр - kökrek ҫыр - yār чӗре - yüräk чӗрне - tırŋaq пӗвер - bağır |
хурӑн - qadıŋ ура - adaq ҫуран - yadaq ырӑ - edgü |
y | — | — | — | — | — | уйӑх - ай уйрӑн - айран йывӑҫ - ağaç/yığaç |
— | — | уйрӑм - adrım хуйхӑр- - qadğur- ыйхă - *udı-qı |
AK / KA
0 | V | VK | KV | |
---|---|---|---|---|
0 | хирӗш - qarşı сыр- - sarı- |
сӑмӑл - yumşaq ҫыдӑр - yastuq кӑкӑр - kökrek/kögüz пурӑш - borsuq |
пару - buzağu - birağu | |
V | тӳре - tüz йытӑ - ıt утӑ - ot тупӑ - top сывӑ - sağ пыйтă - bi(y)t алӑ - äl(ig?) - halaqan-hali'an, тӗнче - tınç вӗҫӗ - öç вӑрҫӑ - uruş юрӑ - (y)ır кӳлӗ/кӳлл- - kȫl йӗнӗ/йӗнн- - qın хӗрлӗ - qızıl |
ҫинҫе - yinçkä | пулӑ/пулл- - balıq пӳре - bögrek йӳҫе - açığ тӳме - tügmä пумӑ - boşuq шӗвӗ - suyuq хытӑ - qatığ ҫумӑр - yağmur атӑ - ötük ура - adaq ҫӗрӗ - yüzük чӗре - yüräk шурӑ - sārığ сивӗ - soğıq шӑ̥мӑ̥ - süŋek туя - tayaq пыр - boğ(u)z хытӑ(?) - qatığ тырӑ - tarığ - tariya алӑ - äl(ig?) - halaqan/hali'an пӳрне - barmaq хӑлха - qulğaq ура - adaq чӗрне - tırŋaq хупӑ - qabıq |
шӑши - siçqan ҫула- - yalğa- ырӑ - edgü ҫумӑр - yamğır |
VK | тӗлӗк - tüş/tül уйӑх - ay хӑлӑх - qıl пилӗк - bēş пилӗк - bēl |
анчах - ança | хӑрпӑх - kirpik алӑк - ēşik хывӑх - qavıq |
|
KV | чĕлхе - til ҫилке - yēl - del |
labials and dorsals
0 | p | b/v | k | g | q | ğ | y | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0 | ∞ | see below | ||||||
p | пиҫ- - piş-? тупӑ - top урпа - arpa хӑрпӑх - kirpik хып- - qap-¹ |
пӳрне - barmaq пӗр - bir/bīr пыр - boğ(u)z пурӑш - borsuq пуҫ - baş пумӑ - boşuq пару - buzağu - birağu пурҫӑн - barçın пулӑ - balıq урапа - araba пилӗк - bēş пилӗк - bēl пыр- - bar- пӗвер - bağır хупӑ - qabıq¹ |
||||||
v | шыв - sub хывӑх - qavıq |
таврӑн- - tägzin- | ывӑл - oğ(u)l йывӑҫ - ağaç/jığaç йывӑр - ağır сивĕ - soğıq ҫӑвар - ağız сывӑ - sağ - sayin пӗвер - bağır тӑв- - toğ- |
шӗвӗ - suyuq | ||||
k | кун - kün кӗмӗл - kümüş вӑкӑр - öküz - üker/ükür кам - kim/käm каҫар- - keçir- кӗҫӗн - kiçi кӑмӑл - köŋül кур- - kör- кӑкӑр - kökrek/köküz ҫӑк - çök |
шӑкӑл - sögel/sigil/sögül | ҫук - yoq укҫа - aqça |
|||||
x | хӑрпӑх - kirpik | хырӑм - qarın хӑмӑр - qoŋur хурӑн - qadıŋ хывӑх - qavıq хӗл - qış хытӑ - qatığ хӑлха - qulğaq хӗҫ - qılıç хӑҫан - qaçan хӑлӑх - qıl хып- - qap- хупӑ - qabıq тух- - çıq |
сухан - soğan хӑлха - qulğaq? |
|||||
y | see below | see below | see below | see below |
k/q front/back
nasals
m | n | ŋ | |
---|---|---|---|
m | кӗмӗл - kümüş вилем - ölüm вӑрман - orman юман - emen кам - kim/käm ҫимӗҫ - yemiş ҫӑмӑл - yumşaq тымар - tamır ҫумӑр - yamğır ӑмӑр - omuz |
тӳрӗм - tözün вӑрӑм - uzun тӑдӑм - tütün хырӑм - qarın |
кӑмӑл - köŋül хӑмӑр - qoŋur шӑ̥мӑ̥ - süŋek миме - meŋi/miŋe тӑм - toŋ |
n | пӳрне - barmaq | вӗрен- - ögrän вырӑн - orun вӑрман - orman юман - emen юн - qān |
тарӑн - tereŋ хурӑн - qadıŋ ыран - erteŋ янӑра- - yaŋıra- йӑрана - üzäŋü канаш - keŋeş ҫӗнӗ - yaŋı/yäŋi чӗрне - tırŋaq |
Rules:
- *nasal → Chuvash /m/ / V[rd] _
- */ŋ/ → Chuvash /n/
Problem for rules:
- хырӑм (Tungusic correspondent has /m/, perhaps a left-over of something in really early Turkic??)
- миме (possibly due to initial м)
- вырӑн (possibly a late borrowing from Volga Kypchak, or possibly previous vowel wasn't originally round)
- пӳрне (supposedly *ŋ ?)
y
0 | 0/y | y | q | |
---|---|---|---|---|
0 | ыран - yarın/yārın ӗнчӗ - yinçü |
|||
y | йӗкӗр - ikiz/ekiz - ikere юх- - aq- юман - emen юс - as йӑрана - üzäŋü - düröge? йывӑр - ağır йытӑ - ıt юр - üz йӳҫе - açığ ял - ēl/il(?) йӑр- - ı̄d- |
йывӑҫ - ağaç/yığaç юрӑ - (y)ır пыйтă - bi(y)t |
уйӑх - ай уйрӑн - айран туя - tayaq |
юр - qār - qira-ğu юн - qān юл- - qāl- юмӑҫ - qam йӗнӗ - qın |
ś | ҫӑвар - ağız | ҫинҫе - yinçkä ҫиҫ- - yaş- ҫимӗҫ - yemiş ҫук - yoq ҫӑмӑл - yumşaq ҫумӑр - yamğır ҫичӗ - yeti ҫур - yaz ҫӗр - yer ҫӗр - yüz ҫӗрӗ - yüzük ҫур- - yar- ҫуран - yadaq ҫул - yıl ҫул - yaş ҫул - yaş- ҫул - yal ҫул - yol ҫуль - yaş ҫӑлтӑр - yultuz ҫил - yel ҫыр - yār |
ҫунат - qanat | |
ç | — | — | чӗре - yüräk | |
v | (...) | шӗвӗ - suyuq |
vowels
All vowels
Ch / OT | o | ö | u | ü | a | i/ı | e/ä |
---|---|---|---|---|---|---|---|
ı | ывӑл - oğ(u)l пыр - boğ(u)z |
тыт- - tut- ыйхă - *udı-qı шыв - sub |
хырӑм - qarın йывӑҫ - ağaç/jığaç йывӑр - ağır тымар - tamır - tamir сывӑ - sağ - sayin хывӑх - qavıq пыр- - bar- хып- - qap-¹ ыран - yarın ыр- - ār-/arı- ҫыр - yār сыр- - sarı- тырӑ - tarığ - tariya хытӑ(?) - qatığ хыпар - χabar ылтӑн - altun ыйт - ayt- ҫыр- - yaz- - jiru- - iir |
пыйтă - bi(y)t йывӑҫ - ağaç/jığaç йытӑ - ıt |
|||
i | сивĕ - soğıq | ҫиҫ- - yaş- | ҫинҫе - yinçkä |
ҫичӗ - yeti ҫил - yel илт- - eşit- пилӗк - bēş ҫи- - yē- пилӗк - bēl | |||
a | атӑ - ötük | пару - buzağu - birağu | йӑрана - üzäŋü - düröge | ҫуран - yadaq сухан - soğan ура - adaq хӑлха - qulğaq туя - tayaq |
тымар - tamır ыран - yarın/yārın |
юман - emen (himen?) алӑ - äl(ig?) - halaqan/hali'an? аҫа - äçä алӑк - ēşik таврӑн- - tägzin- кас- - kes- | |
e | пӳрне - barmaq чӗрне - tırŋaq |
пӗвер - bağır йӳҫе - açığ |
тӳшек - töşäk ҫинҫе - yinçkä чӗре - yüräk вӗрен- - ögrän кившен - köle | ||||
o/ə | шӑн- - toŋ- хӑмӑр - qoŋur ӑмӑр - omuz тӑв- - toğ- |
тӑк- - tök- шӑл - söl кӑкӑр - kögüz шӑкӑл - sögel/sigil/sögül кӑмӑл - köŋül ҫӑк - çök |
ҫӑмӑл - yumşaq ҫӑлтӑр - yultuz хӑлха - qulaq ҫӑмӑл - yumuş пӑр- - bur- хӑмӑр - qoŋur ылтӑн - altun ӑмӑр - omuz |
тӑдӑм - tütün йӑрана - üzäŋü - düröge атӑ - ötük кӑкӑр - kögüz ҫӑк - yük кӑмӑл - köŋül шӑ̥мӑ̥ - süŋek |
хырӑм - qarın йывӑр - ağır хывӑх - qavıq ҫумӑр - yamğır шӑл - tiş шурӑ - sārığ - sira алӑк - ēşik хӑлӑх - qıl таврӑн- - tägzin- хупӑ - qabıq |
шӑ̥мӑ̥ - süŋek | |
ö/ɘ | сӗлӗ - sulı тӗл - tuş шӗвӗ - suyuq |
ҫӗрӗ - yüzük чӗре - yüräk ҫӗр - yüz ӗнчӗ - yinçü кӗмӗл - kümüş |
пӗвер - bağır | ҫичӗ - yeti ҫӗнӗ - yaŋı/yäŋi хӗл - qış пӗр - bir/bīr чĕлхе - til йӗнӗ - qın сӗлӗ - sulı чӗрне - tırŋaq |
ҫӗр - yer ҫӗнӗ - yaŋı/yäŋi | ||
u/o | сухан - soğan ҫул - yol утӑ - ot тупӑ - top тусан - toz ҫук - yoq |
куҫ - köz кур- - kör- куҫ - köç |
юр - üz кун - kün |
юр - qār - qira-ğu юн - qān юл- - qāl- юх- - aq- юмӑҫ - qam юс - as уйӑх - ай уйрӑн - айран ҫумӑр - yamğır ҫур - yaz ҫур- - yar- ҫул - yaş ҫул - yaş- ҫул - yal ҫуль - yaş ҫуран - yadaq шурӑ - sārığ - sira уҫ- - aç- туя - tayaq ура - adaq хупӑ - qabıq¹ |
ҫул - yıl - jil | юман - emen/(himen?) | |
ü | пӳ - bod | тӳшек - töşäk кӳршӗ - körşi тӳрӗм - tözün кӳлӗ/кӳлл- - kȫl |
тӳре - tüz | ҫӳҫ - saç йӳҫе - açığ пӳрне - barmaq |
ӳт - et | ||
vo/və | вӑрман - orman вӑтӑр - otuz вӑран - *od(ğ)an вӑл - ol |
вӑкӑр - öküz - üker/ükür | вӑрӑм - uzun вӑрҫӑ - uruş |
||||
vö/vɘ | вӗрен- - ögrän вӗҫӗ - öç |
вӗҫ - uç | |||||
vi/iv/vy | вырӑн - orun вырнаҫ- - ornaş- |
вил- - öl- вилем - ölüm кившен - köle |
виҫ - üç | ||||
va/av | ҫав - şu | ваш- - üşi- | |||||
ve |
I/A
Ch / OT | a | ā | ı |
---|---|---|---|
a | |||
ı | ҫы'рлӑх - jarlıq | ҫыр - jār (sah. sı̄r) |
Potential correspondences ?
- юс stoat - kiş sable/stoat
- кӑҫ sable - kiş sable/stoat