Turkic lenition issues: Difference between revisions

From FirespeakerWiki
Jump to navigationJump to search
← Older edit
No edit summary
 
(90 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 20: Line 20:
|class="lno"| buqa
|class="lno"| buqa
|class="lyes"| boğa
|class="lyes"| boğa
|-
! frog
| baqa
|class="lno"| baqa
|class="lno"| baqa
|
|
|class="lyes"| bağa
|-
|-
! collar
! collar
Line 52: Line 60:
|
|
|
|
|-
! male goat
| teke
|class="lno"| teke
|class="lno"| teke
|class="lno"| tekä
|class="lno"| taka
|class="lno"| teke
|}
|}


Line 112: Line 128:
|
|
|class="lno"| ekin
|class="lno"| ekin
|-
! invite/call
| çaqır-
|class="lno"| çaqır-/çıqır-
|class="lno"| şaqır-
|
|
|class="lyes"| çağır-
|}
|}


Line 156: Line 180:
|class="lyes"| jaw
|class="lyes"| jaw
|class="lyes"| yov
|class="lyes"| yov
|
|
|-
! rain
|
|class="lyes"| jaan
|class="lyes"| jawın
|
|
|
|-
! magpie
|
|class="lno"| sağızğan
|class="lyes"| sawızqan
|class="lno"| zağizğan
|
|
|
|
Line 197: Line 237:
|class="lno"| yingne
|class="lno"| yingne
|class="check"| iğne
|class="check"| iğne
|-
! master
|
|class="lyes"| ee
|class="lyes"| iye
| ega?
| igä?
|
|}
|}


Line 211: Line 259:
! yellow
! yellow
| sarığ || sarı || sarı || sariq || sériq || sarı
| sarığ || sarı || sarı || sariq || sériq || sarı
|-
! *damage? → soot
| kög? || köö ||  ||  ||  ||
|-
! melody
| kög || küü || küy || || ||
|-
! tribe
|  || uruu || ruw
|-
! seed
|  || uruq || urıq
|-
! older
|  || uluu || ulı
|-
! great
|  || uluq || ulıq
|-
! steam
|  || buu || buw
|-
! water
|  || suu || suw
|}
|}
== Kyrgyz uu/oo/aa ==
{|class="wikitable" style="text-align: center";
|+ G
! gloss !! Old Turkic !! Kyrgyz !! Altay !! Kazakh !! Uzbek !! Uyghur !! Turkish !! Shor !! Khakas !! Tuvan !! Sakha !! Chuvash !! Mongolic !! Manchu
|-
! heavy
| ağır
|class="lyes"| oor
|
| awır
| åğɨr
| eğɨr
| ağır
| aar
| aar
| aar
| ıar
| yıvər
|-
! hurt
| ağrı- (ağru-?)
|class="lyes"| ooru-
| ooru-
| awır-
| åğrɨ-
| ağrɨ-
| ağrı-
| ağrı-
| ağır- CHECK
| aarı- (?)
| ıarıy-
| ıra-t- (?)
|-
! mouth
| ağız
|class="lyes"| ooz
| oos
| awız
| åğiz
| éğiz
| ağız
| aas
| aas/axs-
| aas/aqs-
| uos
| vårå/urə-
|-
! liver
| bağır
|class="lyes"|boor
| buur
| bawır
| båğir
| beğir
| bağır
| paar
| paar
| baar
| bıar
| pȯver
|-
! enemy
| yağı
|class="lyes"| joo
| ju(u)
| jaw
| yåv
|
| yağı
|
| çaa
| çaa
| (sıa-?)
| ɕu
| dayin
| dayin
|-
! mountain
| tāğ
|class="lyes"| too
| tuu
| taw
| tåğ
| tağ
| dağ
| tağ
| tağ
| dağ
| tıa
| tu
|-
! healthy
| sağ/sāğ
|class="lyes"| soo
| su(u)
| saw
| såğ
| sağ
| sağ
| sağ
| sağ
|
|
| sıvə
| sayin
|-
! tie, connection, tied-up thing
| bāğ
|class="lyes"| boo
| buu
| baw
| båğ
| bağ
| bağ
| pağ
| pağ
| bağ-la
| bıa/baa-j
| pəjav
|
|-
! calf
| buzağu
|class="lyes"|muzoo
| bıza
| buzaw
| buzåq
| mozay
| buzağu
| pıza
| pızo
| bızaa
|
| påru
| birağu
|-
! chicken
| taqığu / ?*tağıq
|class="lyes"| tooq
| (taqaa)
| tawıq
| tåwuq
| toxa/toxu
| tavuk
|
| tağax
| (daʼğaa)
|
| çəxə
| takiyan
| çoqo
|-
! poison
| ağu
|class="lno"| uu
| —
| uw
| åğu
| ağı/oğa (?)
| ağu
| oo
| oo
| aa
| ıı
|
|-
! wide/thick
| yoğan; yoğun
|class="lyes"| joon
| joon
| juwan
| yȯğån
| yoğun; yoğan
| yoğun
| çoon
| çoon
| çoon
| suon
|
|-
! son
| oğul/oğl-
|class="lno"| uul
| ool/uul(?)
| ul
| oğɨl/oğl-
| oğul/oğl-; oğal/oğl-
| oğul/oğl-
| ool
| oğıl/ool- (?)
| ool
| uol
| ıvəl
|-
! cool down
| soğı- (?)
|class="lno" | suu-
|
|
|
|
|
|
| soo-
| soo-
|-
! cold
| soğıq
|class="lno"| suuq
| sooq
| suwıq
| såvuq
| soğiq
| soğuk
| sooq
| soox
| sook
|
| sivɘ
|-
! marmot
| soğur
|class="lno"| suur
| —
| suwır
| sȯğɨr/suğur/suvɨr
|
|
|
|
| —?
|
| såvår
|
|-
! tie up / choke
| boğ-
|class="lno"| buu-
| po(o)-?, bu(u)-?
| buw-
| bȯğ-
| boğ-
| boğ-
|
| poğ-
| boğ-
| buoj-
| pəv-
| boɣu-/boɣo-
|-
! flag
| tūğ
|class="lno"| tuu
|
| tuw
| tuğ
|
|
| tuğ
|
| (tuk←Mo.)
|
|
|
|-
|-
! water
| śub
|class="lno"| suu
| suu
| suw
| suv
| su
| su
| suğ
| suğ
| suğ
| uu
| şıv
|
|
|-
! fry
|
|class="lno"| quuru-
| quur-
| quwır-
| qåvur-
| qoru-
| kavur-
| qoor-
| xoor-
| xoor-
|
|
| qağur- <!-- Kalkha: xuur- -->
|-
! knead
| yoğur-/yuğur-
|class="lno"| juuru-
| jura-
| juwır-
|
| yuğur-/juğur-
| yoğur- (?)
|
| çura-
| —?
|
| ɕår-
| jiğura- <!-- Khalkha зуур- -->
|-
! pull (out)
|
|class="lno" | suuru-
| suur-
| suwır-
| suğur-
|
| —?
| —?
| suur-
|-
! correct, straight, width, transverse
|
|class="lno" | tuura
| tuura
| tuwra
| tȯğrɨ
| toğra
| doğru
|
| toğır, toğıra
| doora
|-
! chop
|
|class="lno" | tuura-
|—?
| tuwra-
| tȯğra-
| toğri-
| doğra-
| toğra-
| toğıra-, toor-(?)
| doora-
| tuur-?
|
|-
! imitate
|
|class="lno" | tuura-
|—?
|—?
|—?
| duri-?
|
|
| (toğıra?)
| —?
|-
! steam
| bu (*būğ)
|class="lno" | buu
| buu
| buw
| buğ
| buğ
| buğu
|
|
| —?
|
| påw
|
|-
! joint
| boğım/boğun
|class="lno" | muun
| mun(/puun)
| buwın
| buğin
| boğam
| boğun/boğum
|
| pun
|
|
|
|
|-
! rafter in yurt
| uğ
|class="lno" | uuq
|
| uwıq
| ūğ (?)
| oq
| huğ (?)
|
|
|
|
|
|-
! near
| yağu-q
|class="lno" | juu-q
| ju(u)-q
| juw-ıq
| yåvuq
|
| yavuk
|
|
| çooq
| çugas (?)
| ɕıvəx
|
|-
! millet
| tarığ
| class="lno" | taruu
| (taraan)
| tarı
| tarɨq
| teriq
| darı
| (taraa)
| tarığ
| (taraa)
|
| tırə
| tariya
|-
! foremilk/colostrum
| ağuz(?)
|class="lno" | uuz
| (uuraq)
| uwız
| åğiz
| oğuz CHECK
|
|
| oos
| aazı
| uosax
| ırri (< ırɘ ?)
| uğuruğ <!-- Khalkha уураг -->
|-
! bear (n.)
| adığ
|class="lno" | ayuu
| ayu
| ayıw
| ayɨq
| eyɨq
| ayı
| azığ
|
| adığ
|
|-
! handful
|
|class="lno" | uuç
| uuş
| uwıs
| xåvuç(?)
| oç
| avuç
| ooş
| oos
|
|
| ıvəɕ
|-
! wash (v.)
| yu- (?)
| juu-
| ju-n-
| juw-
| yuw-
| yuw-/yuy-
| yu-
| çu-n-
| çuğ-
| çuu-
| suu-y- (?)
| ɕu-
|
|
|-
! swan
| quğu
| quu
| quu
| quw
| quw
| quw
| koğu/kuğu
| quu
| xuu
| quu
| kuba
|
|
|-
! chase
| qov-
| quu-/quw-ala-
| —
| quw-
| qaw-/quw-
|
| kov-
|
|
|
|
| xu-/xəw-
|
|-
! milk (v)
| sağ-
|class="check"| saa-
| saa-
| saw-
| såğ-
| sağ-
| sağ-
| sağ-
| sağ-
| sağ-
| ıa-
| såv-
| sağa-
|-
! rain (v)
| yağ-
|class="check"| jaa-
| ja(a)-
| jaw-
| yåğ-
| yağ-
| yağ-
| çağ-
| çağ-
| çağ-
| —
| ɕu-
| —
|-
! rain (n)
| yağ-ın (?)
|class="check"| jaa-n
| jaa-ş
| jaw-ın
| yåğ-ın
|
|
|
|
|
| —
| —
| —
|-
! jaw (n)
| yaŋaq
|class="check"| jaaq
| jaaq
| jaq
| yånåq, jağ
| yaŋaq
| yanak
| naaq
| naaq
| çaaq
| sıŋaax
| —
|
|-
! yellow
| sʲarığ
| sarı
| sarı
| sarı
| sarɨ(q)
| seriq
| sarı
| sarığ
| sarığ
| sarığ
|
| šurə
| sira
|-
! strong-tasting
| açığ
| açuu
| açu
| aşşı
| aççɨ(q?)
|
| acı
|
| açığ
| ažığ
| ahıı
| yüśɘ
|-
! hard
| qatığ
| qatuu
| qatu
| qattı
| qattɨq, qotɨq
| qetiq
| katı
|
| xatığ
| qadığ
| kıtaanax
| xıtə
| qatağu ← qata-
|-
! by foot
| yadağ
| jöö
| joyu
| jayaw
| yayåv
|
|
|
| çazağ
| çadağ
|
|
|
|-
! wart
| sögöl/**siglö??
| sööl
| sööl
| süyel
| sugal
| sögäl
| sigil
|
| sööl
| sööl
|
| şåklå/şåkål
| sögel
| soğa (cf. proto-Uralic *sʲiklä/cʲiklä)
|-
! mild(-natured)
| yabaş(?)
|class="lyes"| jooş
| joboş
| juwas
| yåwwåş/yuwåş
| yavaş/yuvaş
| yavaş
|
| çabas
| çaaş
|
|
|-
! master
| ede/edi
| ee
|-
! mare
| beye/biye
| bee
|-
| chin
| ēŋ(ek)
| eek
|}
[[Category:Historical Linguistics]]
[[Category:Turkic Languages]]

Latest revision as of 18:37, 22 October 2025

To sort / unknown

K
gloss Source (OT) Kyrgyz Kazakh Uzbek Uyghur Fârsî
older brother aqa ağa/ake ağa/äke oğa/aka aka âghâ

No lenition

K
gloss Source (OT) Kyrgyz Kazakh Uzbek Uyghur Turkish
bull buqa buqa buqa buqa buqa boğa
frog baqa baqa baqa bağa
collar yaqa jaqa yaqa yaka (collar, river bank)
near yaqın jaqın jaqın yaqin yéqin yakın
read oqı- oqu- oqı- oqi- oqu- oku-
regret ökün- ökün- ökin- ökin-
male goat teke teke teke tekä taka teke
G
gloss Source (OT) Kyrgyz Kazakh Uzbek Uyghur Turkish
deer buğu buğu buğı buğu buğa
wood yığaç jığaç ağaş yoğoç yağaç ağaç
young man yigit jigit jigit yigit (y/j)igit yiğit

Lenition

K
gloss Source (OT) Kyrgyz Kazakh Uzbek Uyghur Turkish
dove kökürçkän kögüçkön kögerşin güvercin
ox öküz ögüz ögiz öküz
crop ekin egin egin ekin ekin
invite/call çaqır- çaqır-/çıqır- şaqır- çağır-


G
gloss Source (OT) Kyrgyz Kazakh Uzbek Uyghur Turkish
shoulder egin iyin iyin () egin/egn-
heavy ağır oor awır oğir éğir ağır
mouth ağız ooz awız oğiz éğiz ağız
poison ağu uu uw oğu
enemy yağı joo jaw yov
rain jaan jawın
magpie sağızğan sawızqan zağizğan
wide yoğan; yoğun joon juwan yȯğon yoğun; yoğan yoğun (thick/dense, of substances)
son oğul/oğl- uul ul oğil/oğl- oğul/oğl-; oğal/oğl- oğul/oğl-
~cousin yegän jeen jiyen jiyen (nephew)
twenty yegirmi jıyırma jıyırma yigirma (y/j)igirme yirmi
needle yignä iyne iyne (y)igna yingne iğne
master ee iye ega? igä?

word-final stuff

G
gloss Source (OT) Kyrgyz Kazakh Uzbek Uyghur Turkish
warm isig/ısığ ısıq ıstıq issiq issiq ısı (heat)
yellow sarığ sarı sarı sariq sériq sarı
*damage? → soot kög? köö
melody kög küü küy
tribe uruu ruw
seed uruq urıq
older uluu ulı
great uluq ulıq
steam buu buw
water suu suw

Kyrgyz uu/oo/aa

G
gloss Old Turkic Kyrgyz Altay Kazakh Uzbek Uyghur Turkish Shor Khakas Tuvan Sakha Chuvash Mongolic Manchu
heavy ağır oor awır åğɨr eğɨr ağır aar aar aar ıar yıvər
hurt ağrı- (ağru-?) ooru- ooru- awır- åğrɨ- ağrɨ- ağrı- ağrı- ağır- CHECK aarı- (?) ıarıy- ıra-t- (?)
mouth ağız ooz oos awız åğiz éğiz ağız aas aas/axs- aas/aqs- uos vårå/urə-
liver bağır boor buur bawır båğir beğir bağır paar paar baar bıar pȯver
enemy yağı joo ju(u) jaw yåv yağı çaa çaa (sıa-?) ɕu dayin dayin
mountain tāğ too tuu taw tåğ tağ dağ tağ tağ dağ tıa tu
healthy sağ/sāğ soo su(u) saw såğ sağ sağ sağ sağ sıvə sayin
tie, connection, tied-up thing bāğ boo buu baw båğ bağ bağ pağ pağ bağ-la bıa/baa-j pəjav
calf buzağu muzoo bıza buzaw buzåq mozay buzağu pıza pızo bızaa påru birağu
chicken taqığu / ?*tağıq tooq (taqaa) tawıq tåwuq toxa/toxu tavuk tağax (daʼğaa) çəxə takiyan çoqo
poison ağu uu — uw åğu ağı/oğa (?) ağu oo oo aa ıı
wide/thick yoğan; yoğun joon joon juwan yȯğån yoğun; yoğan yoğun çoon çoon çoon suon
son oğul/oğl- uul ool/uul(?) ul oğɨl/oğl- oğul/oğl-; oğal/oğl- oğul/oğl- ool oğıl/ool- (?) ool uol ıvəl
cool down soğı- (?) suu- soo- soo-
cold soğıq suuq sooq suwıq såvuq soğiq soğuk sooq soox sook sivɘ
marmot soğur suur — suwır sȯğɨr/suğur/suvɨr —? såvår
tie up / choke boğ- buu- po(o)-?, bu(u)-? buw- bȯğ- boğ- boğ- poğ- boğ- buoj- pəv- boɣu-/boɣo-
flag tūğ tuu tuw tuğ tuğ (tuk←Mo.)
water śub suu suu suw suv su su suğ suğ suğ uu şıv
fry quuru- quur- quwır- qåvur- qoru- kavur- qoor- xoor- xoor- qağur-
knead yoğur-/yuğur- juuru- jura- juwır- yuğur-/juğur- yoğur- (?) çura- —? ɕår- jiğura-
pull (out) suuru- suur- suwır- suğur- —? —? suur-
correct, straight, width, transverse tuura tuura tuwra tȯğrɨ toğra doğru toğır, toğıra doora
chop tuura- —? tuwra- tȯğra- toğri- doğra- toğra- toğıra-, toor-(?) doora- tuur-?
imitate tuura- —? —? —? duri-? (toğıra?) —?
steam bu (*būğ) buu buu buw buğ buğ buğu —? påw
joint boğım/boğun muun mun(/puun) buwın buğin boğam boğun/boğum pun
rafter in yurt uğ uuq uwıq ūğ (?) oq huğ (?)
near yağu-q juu-q ju(u)-q juw-ıq yåvuq yavuk çooq çugas (?) ɕıvəx
millet tarığ taruu (taraan) tarı tarɨq teriq darı (taraa) tarığ (taraa) tırə tariya
foremilk/colostrum ağuz(?) uuz (uuraq) uwız åğiz oğuz CHECK oos aazı uosax ırri (< ırɘ ?) uğuruğ
bear (n.) adığ ayuu ayu ayıw ayɨq eyɨq ayı azığ adığ
handful uuç uuş uwıs xåvuç(?) oç avuç ooş oos ıvəɕ
wash (v.) yu- (?) juu- ju-n- juw- yuw- yuw-/yuy- yu- çu-n- çuğ- çuu- suu-y- (?) ɕu-
swan quğu quu quu quw quw quw koğu/kuğu quu xuu quu kuba
chase qov- quu-/quw-ala- — quw- qaw-/quw- kov- xu-/xəw-
milk (v) sağ- saa- saa- saw- såğ- sağ- sağ- sağ- sağ- sağ- ıa- såv- sağa-
rain (v) yağ- jaa- ja(a)- jaw- yåğ- yağ- yağ- çağ- çağ- çağ- — ɕu- —
rain (n) yağ-ın (?) jaa-n jaa-ş jaw-ın yåğ-ın — — —
jaw (n) yaŋaq jaaq jaaq jaq yånåq, jağ yaŋaq yanak naaq naaq çaaq sıŋaax —
yellow sʲarığ sarı sarı sarı sarɨ(q) seriq sarı sarığ sarığ sarığ šurə sira
strong-tasting açığ açuu açu aşşı aççɨ(q?) acı açığ ažığ ahıı yüśɘ
hard qatığ qatuu qatu qattı qattɨq, qotɨq qetiq katı xatığ qadığ kıtaanax xıtə qatağu ← qata-
by foot yadağ jöö joyu jayaw yayåv çazağ çadağ
wart sögöl/**siglö?? sööl sööl süyel sugal sögäl sigil sööl sööl şåklå/şåkål sögel soğa (cf. proto-Uralic *sʲiklä/cʲiklä)
mild(-natured) yabaş(?) jooş joboş juwas yåwwåş/yuwåş yavaş/yuvaş yavaş çabas çaaş
master ede/edi ee
mare beye/biye bee
chin ēŋ(ek) eek
Retrieved from "https://wiki.firespeaker.org/index.php?title=Turkic_lenition_issues&oldid=11727"