Difference between revisions of "Turkic *z"

From FireSpeakerWiki
Jump to navigationJump to search
(→‎Turkic-external evidence)
(→‎pairs)
 
(13 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 5: Line 5:
 
* [[Turkic words that shouldn't be as they are#Tuvan]] (see ''ergi'')
 
* [[Turkic words that shouldn't be as they are#Tuvan]] (see ''ergi'')
 
* The pronouns
 
* The pronouns
 +
 +
=== Gaps ===
 +
{|class="wikitable"
 +
|-
 +
! end in !! nouns !! adjectives !! verbs
 +
|-
 +
! s
 +
| — (ses, ıs?) ||  || bas-, kes-, qos-
 +
|-
 +
! z
 +
| qaz, tuz, köz || taz, tez || sez-, soz-, yaz-
 +
|-
 +
! r
 +
| er, qar, tor || tar || kör, ter-, bar-
 +
|}
 +
 +
=== Kyrgyz words with /r/ corresponding to other languages with /z/ ===
 +
* kir '''bilerik''' (kaz '''bilezik''', uzb '''bilaguzuk''', tur '''bilezik''', uig '''biläzük''') ← bilek+yüzük
 +
* '''köküz'''/'''kökrek'''
 +
* kir '''ör''' (OT '''üze/öze''', chv '''vir''', alt '''üzeri''', tur '''üzer''')
 +
* kir '''adır''' ‘hill’ (OT '''atız''' ‘arable land between rivers’, kaz '''adır''' ‘hill’, uig '''adir''' ‘hill’ / '''atiz''' ‘arable land between rivers’, ...)
 +
* kir '''öröön''' (kaz '''özen''')
 +
 +
=== The stems to scrape and dig ===
 +
 +
{|class="wikitable"
 +
|-
 +
! lang !! scrape¹; demolish² !! dig³ !! squeeze
 +
|-
 +
| chv
 +
|class="masc"| xər-²
 +
|class="neut"| xır-
 +
|-
 +
| sah
 +
|
 +
|class="neut" | xas-
 +
|class="fem"| kıhay-
 +
|-
 +
| tuk
 +
|class="masc"| ğaza-¹, ğır-¹,²
 +
|class="neut"| ğaz-
 +
|class="fem"| ğıs-
 +
|-
 +
| aze
 +
|class="masc"| ğazı-¹³, ğır-²
 +
|class="neut"| ğaz-¹³
 +
|-
 +
| cjs
 +
|class="masc"| qır-¹
 +
|class="neut"| qas-
 +
|-
 +
| tyv
 +
|class="masc"| qır-¹
 +
|class="neut"| qas-
 +
|class="fem"| qı's- ?
 +
|-
 +
| kjh
 +
|class="masc"| xır-
 +
|class="neut"| xas-
 +
|class="fem"| xıs-
 +
|-
 +
| kir
 +
|class="masc"| qır-¹
 +
|class="neut"| qaz-
 +
|class="fem"| qıs-
 +
|-
 +
| kaz
 +
|class="masc"| qır-¹
 +
|class="neut"| qaz-
 +
|}
 +
 +
=== pairs ===
 +
see [[Non-productive_morphemes_in_Turkic#r/z and l/ş alternations]]
 +
 +
* jalbız / jalbıraq
 +
* -sIz / -sIrA
 +
* jıldız / jıltıraq
  
 
== Turkic-external evidence ==
 
== Turkic-external evidence ==
Line 45: Line 122:
 
** *şār(?) — chv: şur/şur(ə), hun: šār
 
** *şār(?) — chv: şur/şur(ə), hun: šār
 
** *sira-ğu — mng: širağu
 
** *sira-ğu — mng: širağu
 +
 +
* *yüs-ük
 +
** *çüsük/*jüsük
 +
** *yüzük/*jüsük
 +
** *jürü/*çürü — chv: śör/śörö(?), hun: jǖrǖ
 +
** *dörü
  
 
=== *s → r/r/r/r ===
 
=== *s → r/r/r/r ===

Latest revision as of 23:01, 26 November 2023

Turkic-internal evidence

Gaps

end in nouns adjectives verbs
s — (ses, ıs?) bas-, kes-, qos-
z qaz, tuz, köz taz, tez sez-, soz-, yaz-
r er, qar, tor tar kör, ter-, bar-

Kyrgyz words with /r/ corresponding to other languages with /z/

  • kir bilerik (kaz bilezik, uzb bilaguzuk, tur bilezik, uig biläzük) ← bilek+yüzük
  • köküz/kökrek
  • kir ör (OT üze/öze, chv vir, alt üzeri, tur üzer)
  • kir adır ‘hill’ (OT atız ‘arable land between rivers’, kaz adır ‘hill’, uig adir ‘hill’ / atiz ‘arable land between rivers’, ...)
  • kir öröön (kaz özen)

The stems to scrape and dig

lang scrape¹; demolish² dig³ squeeze
chv xər-² xır-
sah xas- kıhay-
tuk ğaza-¹, ğır-¹,² ğaz- ğıs-
aze ğazı-¹³, ğır-² ğaz-¹³
cjs qır-¹ qas-
tyv qır-¹ qas- qı's- ?
kjh xır- xas- xıs-
kir qır-¹ qaz- qıs-
kaz qır-¹ qaz-

pairs

see Non-productive_morphemes_in_Turkic#r/z and l/ş alternations

  • jalbız / jalbıraq
  • -sIz / -sIrA
  • jıldız / jıltıraq

Turkic-external evidence

*s → s/z/r/r

  • *qās (← PIE *ǵʰáns?)
    • *qās — sah: xās, kjh: xas, tyv/alt/cjs: qas
    • *qāz — kaz/kir: qaz, gag: qāz, tuk: ğāz
    • *qār — chv: xur
  • *sese- (← PIE *sent-?)
    • *ses-
    • *sez-
    • *sere-
  • *yes (← PIE *ai̯os / Tokh. *yäs / Tokh. A. yasa ?)
    • *jes/*çes
    • *yez/*jez
  • *yās (← PIE *i̯ōr-?)
    • *jās/*çās
    • *yāz/jāz
    • *jār/*çār chv: śur
  • *hökiz (← PIE *uks-en-, *pek-u- ?)
    • *ökis/*öküs — sah: oğus
    • *ökiz/*öküz
    • *ökür — chv: wåkår
    • *hüker/*hükür
  • *busağu/bısağu (← PIE *mozǵʰo-s ?)
    • *bısağ(u)/*busağ(u) — tyv: bızā, alt: bıza, cjs: puza, kjs: pızo
    • *buzağ(u)/*bısağ(u) — kaz: buzaw, tat: bızaw, kir: muzō, uzb: buzåq, uig: mozaj, tur: buzağu, gag: buzā, aze: bızov
    • *burağ(u) — chv: påru
    • *birağu/*burağu
  • *sira(?) ‘marsh, dirt’
    • *sas — alt/khj/: sas
    • *saz/*sāz — kaz/kir/tat/nog/uig: saz, bak: hað, uzb: såz
    • *şār(?) — chv: şur/şur(ə), hun: šār
    • *sira-ğu — mng: širağu
  • *yüs-ük
    • *çüsük/*jüsük
    • *yüzük/*jüsük
    • *jürü/*çürü — chv: śör/śörö(?), hun: jǖrǖ
    • *dörü

*s → r/r/r/r

just a list to sort for now

  • *semis, *semis- → semis/semiz, semir-
  • *kör
  • *bilek+*yüzük → bilezik/bilerik
  • (är-)
  • *as, *asaŋ → as/az, araŋ

*s → s/s/s/s

  • *kes(?)-
    • *kes-/*ke's-
    • *kes-/*käs-
    • *kas-
    • *kasu-

*r → r/r/r/r

Retrieved from "https://wiki.firespeaker.org/index.php?title=Turkic_*z&oldid=11409"