Turkic words that shouldn't be as they are

From FireSpeakerWiki
Jump to navigationJump to search

Kazakh

ş instead of s

  • qoş (borrowing from Uzbek?)
  • şaşlıq (borrowing from Uzbek? from Caucasus [via Russian]?)
  • ğaşıq (later borrowing from Persian?)
  • kişmiş (borrowing from Russian?)
  • şabdalı (later borrowing from Persian?)
  • şarab (borrowing from Uzbek?)
  • şeker (borrowing from Uzbek?)
  • äşkerele- - to expose/reveal (Kyrgyz aşkerele-)
  • saylaw (Kg. şayloo, Uz. saylov)
  • aşıwlan- - get angry (Kyrgyz aşuwlan-)
  • şejire - (< Ar. şadjarat) genealogy
  • but samal ‘wind’, not ‘şamal’

ş instead of s

  • şüjel (kaa, nog) - süjel (kaz) < *sögel - wart

t

t instead of s/ç

  • tüşkir- ‘sneeze’ (kir çüçkür-, uzb chushkir-)
  • tışqan ‘mouse’ (kir çıçqan, uzb sichqon, tur sıçan, otk siçğan, chv şɒşi)
  • tış- ‘poop’ (kir çıç-, uzb çıç-, tur sıç-)

ş←ç instead of t

  • qaşır ’mule’ (kir qaçır, uzb xachir, tur katır)

/U/ - /O/ problem

  • ükimet ‘government’ (Kg. ökmöt, Uz. hukumat, Uy. hökümät, Tkm. hökümet, Az. hökumət)
  • büyrek ‘kidney’ (Kg. böyrök, Uz. buyrak, Uy. börak, Tkm. böwrek, Az. böyrək, Tk. böbrek)
  • söyle- ‘speak’ (Kg. süylö-, Uz. so'yla-)
  • sura- ‘ask’ (Kg. sura-, Uz. so'ra-)
  • oyat- ‘wake up (v.t.)’ (Kg. oygot-, Uz. uyg'ot-)
  • monşaq ‘bead necklace’ (Kg. monçoq, Uz. munçoq, Tkm. mōncuq, ..)
  • ul ‘son’ (Kg. uul, Uz. og'il)
  • ön ‘grow/rise’ (Ky. ön, Uz. un, PTk. *ȫn?)
  • uqsa- (kir. oqşo-) be similar

/Iy/ - /I/ problem

  • ıynsan ‘human’ (Kg. insan; Uz. inson) ← Arabic
  • iyt ‘dog’ (Kg. it; Uz. it) ← Turkic?
  • biyt ‘louse‘ (Kg. etc, bit; Uy. pit; Uz. bit) ← Turkic?
  • sıypat ‘character, quality’ (Kg. sıpat; Uz. sifat) ← Arabic
  • tarıyx ‘history’ (Kg. tarıq; Uz. tarix) ← Arabic
  • oqıyğa ‘event, occurrence’ (Kg. oquya; Uz. voqea) ← Arabic
  • in ‘nest/hive/den’ (Kg. iyin)

e/i problem

Does this parallel the Kazakh a~ɯ problem? Or the ö/ü problem (above)

  • esim ‘name’ (Kg. ısım; Uz. ism)
  • siyrek ‘rarely’ (Kg. seyrek)
  • keyin ‘later’ (Kg. kiyin)
  • biye ‘mare’ (Kg. bee)
  • key ‘some’ (Kg. kee)
  • äldiy ‘baby’ (Kg. aldey)
  • iyek ‘jaw’ (Kg. eek)
  • närestey ‘baby’ (Kg. nariste)
  • äŋgime ‘story’ (Kg. aŋgeme)
  • köter- ‘lift’ (Kg. kötör-, *kötür-)
  • dälel 'proof, evidence' (Ky. dalil)
  • neke 'marriage' (Ky. nike)
  • kebis 'leather shoe' (kir. kebez 'cotton')

voicing discrepancies

t/d

  • tağı ‘~more’ (Kg. dağı)
  • dala ‘field, steppe’ (Kg. talaa)
  • talay ‘several, many’ (Kg. dalay)
  • möldir ‘clear (water)’ (Kg. möltür)
  • töbet ‘shepherd dog’ (Kg. döböt)
  • dop ‘ball’ (Kg. top)

k/g

  • -GI / -KI suffix (what's going on here?)
    • Kazakh is voiced except after voiceless sounds?
    • Kyrgyz is voiceless except after vowels (and ŋ?)?
  • balğa ‘hammer’ (Kg. balqa)
  • qaraqat ‘currant’ (Kg. qarağat)
  • büldirgen ‘blackberry’ (Kg. büldürkön)
  • jağa ‘collar’ (Kg. jaqa)

Other

  • jabayı ‘wild’ (Kg. japayı, Uz. yovvoyi, Uy. yavayi, Tkm. yabanı)
  • jalbız ‘mint’ (Kg. jalbız, Uz. yalpiz)
  • sım ‘cable, wire’ (Kg. zım)
  • sawıq ~‘entertainment’ (Kg. zooq)
  • jaq 'jaw, cheek' (cf. jaŋaq, Kg. жаак)

Pairs

  • iygilik, izgi
  • ayaq, adaq

/l/ issues

  • jırğaw ‘pleasure’ (Kg. jırğal, Mg. jarğal)
  • uluw ‘slug’ (Kg. ülül)
  • müşel ‘zodiac reckoning’ (Kg. müçö?, Uz. muchal)
  • jı(l)mıy- ‘smile’ (Kg: jılmay-; Uz: jilmay- (iljay-))
  • joğalt- 'lose' (Ky: joğot-)

Extra letter / missing letter issues

  • usın- ‘suggest’ (Kg. sun-)
  • mura, mıyras ‘inheritance/heritage’ (Kg. muras)
  • sapa ‘quality’(Kg. sapat)
  • sen- ‘believe’ (Kg. işen-, Uz. ishon-)

jı-/ı- discrepancies

  • jır ‘song’ (Kg. ır)
  • jıla- ‘cry’ (Kg. ıyla-, Uz. yig'la-, Uy. ağla-, Tv. ı(j)ıla-)
  • ağaş ‘tree, wood’ (Kg. jığaç, Uz. yog'och, Uy, yağaç, Tk. ağaç, Khlj. hağaç, Orkh. ığaç, Karakh. yığaç, Ch. jɨvъś, Tv. ɨ̃jaš)

Kyrgyz

non-qypchak forms

  • ördök (not öyrök!)
  • siler
  • ısıq (*ıs(s)ığ? - should be ısuː)
  • sarı (*sarığ - should be saruː)

long vowels that shouldn't be long

  • taanı- (why long /a/?)
  • baatır (why long /a/?)
  • araa (why long /a/?)
  • talaa (why long /a/?)
  • aarı (why long /a/?)
  • eeri- (why long /e/?)
  • boroon (why long /o/?)
  • buurçaq (why long /u/? Uzbek burchoq, Kazakh burşaq)
  • keçee

Also, apparent Old Turkic length preserved in Kyrgyz?

  • keçee ← keʧæ
  • jaa ← yā
  • -(A)(ː)r ?

other

  • biroq (from Uzbek? or lack of later unrounding?)

χ

  • χan

!!!

  • bilerik (kk. bilezik, uz. bilaguzuk, tr. bilezik, uy. biläzük) ← bilek+yüzük?
  • kökürök (kk. kökirek, uz. ko'krak, uy. —, tr. göğüz, OT köküz)
  • şıpır- (kk. sıpır, uz. supur/shipir, uy süpür-, tr. süpür-, OT süpür-(?))
  • ör (OT üze/öze, cv. vir, alt. üzeri, tr. üzer)
  • adır ‘hill’ (OT atız ‘arable land between rivers’, kk. adır ‘hill’, uy. adir ‘hill’ / atiz ‘arable land between rivers’, ...)
  • öröön (kk. özen)

Pairs

  • сак/соо
  • жупка/жука
  • улуу/улук
  • уруу/урук

Needs sorting

  • depker (Uzb. kapgir)
  • köpölök (Uzb. kapalak, Kk. köpelek)
  • sanjıra (Kk. şejire, Ar. sadjarat (?))

Uyghur

Uzbek

If these words aren't borrowings from Kazakh, then something strange is going on.

  • saylov

And /z/ Turkic?

  • cho'z- = to stretch

Vowel height

  • turpoq (cf. kaz/kaa topıraq / kir topuraq)

Vowel rounding

  • bolqa (cf. uz bolg'a, kaz/kir balqa)

Tatar

  • soŋğı (should be suŋğı?)

Tuvan

  • erki (should be eski?)
    • cf. also Khakas irgi, Sakha erge?
  • чырык (should be чарык?)
  • хырын/хырн- (cf. qarın)

Sakha

ы/a

  • ыл- (cf. al-)
  • ый (cf. ay)
  • ыт- (cf. at-)
  • сыҥаах (cf. yaŋaq/жаак)
  • ыс- (cf. saç-)
  • тас (cf. tış)
  • тимир (cf. temir)

w

  • куба (cf. quw)

Turkish

Wrong vowel height

  • sor- (cf. sura-) - ask
  • boz- (cf. buz-) - break
  • il (cf. el) - province/nation
    • cf. el (cf. el) - hand
  • gemi (cf. keme/kemä) - boat
  • damar (cf. tamır) - blood vessel/vein
  • kuzu (cf. qozu) - lamb
  • doğru (cf. tuura/tuwra, to'g'ri) - right/correct
    • cf. doğra- (cf. tuura) - chop
  • üvey (cf. ögey/ögöy) - step-relative
  • uyan- (cf. oyan-/oyğon-) - wake up
  • kullan- (cf. qoldan-/qoldon-) - use (t.v.)
  • git- (cf. ket-) - leave/go
    • cf. getir- (cf. ketir- make leave) - bring
  • konuk (cf. qonaq, ← qon-) - guest
    • cf. konak - inn
  • yoğun (cf. juwan, yuwan, yo'g'on, yoğan) - thick
  • iki (cf. eki) - two
  • derin (cf. tereŋ) - deep
  • ağla- (cf. yığla-/ıyla-) - cry
  • kırlangıç (cf. qarlığaç/qarlığaş) - swallow
  • işit- (cf. eşit-) hear

Missing vowels

  • sor- (cf. sura-) - ask
  • sil- (cf. sıla-) - spread/wipe/smear/stroke
  • gölge (cf. köleke) - shadow
  • kalk- (cf. qalqı-) - float/rise
  • diz (cf. tize) knee
  • taş- (cf. taşı-) overflow (but cf. taşı- = taşı haul)

Extra vowel

  • sürü- (cf. sür-) - drag
  • yürü- (cf. yür-) - walk/go
  • soru- (cf. sor-/sōr-; Mongol *soru-?) - suck

Intervocalic */d/, etc.

  • utan- (cf. uyal-) - be embarrassed/shy ← *udan-?
  • yassı (cf. jazı) - wide ← *yazı?

Unexpected /m/

  • komşu (cf. qoşuna. qonşı) - neighbour
  • gömlek
  • domuz (cf. doŋuz)

Unexpected /r/

  • tarla (cf. talaa, dala) - field
  • tekerlek (cf. tegerek/toğoloq, domalaq, etc.) - wheel
  • duvar (cf. dubal?) - wall
  • armut (cf. almurt/almurut) - pear

Interesting forms of borrowings

  • kımıl (cf. qıymıl)
  • sihir (cf. sıyqır)

Other

  • (kaz/uzb/kir/etc.) *sulu oats
    • (tuv/alt/tuk/kjh) *sula/süle oats
  • (tur/uzb/klj/kum) *soğuq cold
    • (uig) soğaq cold
    • (kaz/kir/tat/bak/gag) *suwuq cold
    • (Sanglax) sawuq cold

Bigger issues

  • çiz- / siz- / çər- ("draw")
  • proto-form for "brain"???