Turkic sound changes: Difference between revisions

From FirespeakerWiki
Jump to navigationJump to search
m Scratch: genesis
Line 323: Line 323:


== Scratch ==
== Scratch ==
=== /m/ vs. /b/ ===
{|style="text-align: center";
|+
! gloss !! Kyrgyz !! Kazakh !! Uzbek !! Tatar !! Turkish
|-
| ago || murun || burun
|-
| nose || murun || murun
|-
| pistachio || miste || piste
|-
| ice || muz || muz || || boz
|-
| pepper || murç || burış
|-
| mustache || murut || murt
|-
| 1000 || miŋ || mıŋ
|-
| neck || moyun || moyın
|-
| height, shore || boy || boy
}}
=== /l/ vs /n/ ===
{|style="text-align: center";
|+
! gloss !! Kyrgyz !! Kazakh !! Uzbek !! Tatar !! Turkish
|-
| responsibility || mildet || mindet
|-
| shirt || köynök || köylek
}}


[[Category:Historical Linguistics]]
[[Category:Historical Linguistics]]
[[Category:Turkic Languages]]
[[Category:Turkic Languages]]

Revision as of 13:58, 5 January 2008

Also see Turkic Sonority Constraints#Words that changed due to sonority

proto-Altaic to pre-proto-Turkic:

  • ʒ, dʒ, d?, n? > j / #_ (?)

pre-proto-Turkic to proto-Turkic:

  • no n, m, ŋ, l, r, z, š / #_
  • p > ɸ > h / #_
  • lenis/fortis merger
    • g > k
    • d > t
  • sʲ → š / #_
  • rʲ → z
  • nʲ → nʲ
  • j, dʲ, nʲ → j / #_

proto-Turkic to Sakha

  • aa > aa (qaan > xaan "khan", aaç > aas "open", taaş > taas "stone")
  • ėė / ee > ie (kėėçe > kiehe "night", keep > kiep "kip, şekil", bėėr- > bier- "give", yėė- > sie- "eat", yėėl > siel "rüzgâr")
  • ıı > ıı (ııð > ııt, tııð > tııt- kıız > qııs, qıın > kıın)
  • ii > ii (biir > biir, tiiş > tiis, kiir- > kiir- "enter", iil > iil)
  • oo > uo (bool- > buol- "be", yool > suol "road", yook > suox "not", oon > uon "ten")
  • öö > üö (söök- > üöx- "swear", öögren- > üören- "learn", köök > küök "sky", töört > tüört "four")
  • uu > uu (suun- > uun- "sunmak", uur- > uur- "vurmak", buuz > buus (muus) "ice", suub > uu "water")
  • üü > üü (küüð- > küüt- "wait", süüt > üüt "milk", küüç > küüs "strength", yüüz > süüs "100")
  • ağ / ab > ıa (tağ > tıa "forest", yağ > sıa, ağrığ > ıarıı "ağrı", yaðağ > satı "yayan")
  • ağı > ıa (bağır > bıar, sağız > ıas)
  • ağu > uo (ağuz > uosax "fresh milk", ağız > uos "lip")
  • oğ / ob > uo (toburğaq > tuorax "toprak", oğul > uol "son", boğuz > buos "boğaz")
  • uğ / ub > uu (uruğ > uruu "nesil, soy", sub > uu "water")
  • iğ > ıı [> ii] (sarığ > arıı "fat", ağrığ > ıarıı, qıðığ > kıtıı "kıyı", kığ > kıı > kii "pislik, gübre")
  • eg > ie (tegir- > tier "çevirmek, döndürmek", yegen > sien "yeğen")
  • eg > ii / iy (beg > bii, teg- > tiy- "touch")
  • ög > öö (tögen > tüön "döven")
  • üg > üü (yügen > ügün > üün "dizgin", tüg > tüü (tüy), külüg > külüü "famous")
  • ig > ii (elig > ilii "hand", tirilig > tirlig > tillii "living", sigik (<sigdik)> iik "sidik")

Old Turkic phonology

Old Turkic has nine vowel qualities—a /a/, e /æ/, ė /e/, i /i/, ï /ɯ/, o /o/, ö /ø/, u /u/, ü /y/—distinct only in the first syllable of a word, collapsed into four classes elsewhere—a, e, ï, i.

The consonantal system distinguishes between unvoiced, voiced (with fricative variants) and nasal:

labial: p, v (β), m;
dental: t, d (δ), n;
palatal: č, y, ń;
velar: k (q, χ), g (γ), ŋ;
sibilant: s, š, z;
liquid: r, l.

General Persian Phonology

This should be here too, since early Kypchak saw the beginnings of heavy borrowings

proto-Turkic to proto-Kypchak:

Shared with Old Turkic

  • V̆ > ∅
  • h > ∅ / #_

Not shared with Old Turkic

  • nʲ > j
  • b > m / #_…n
  • G > K / _#
  • d > t / _#
  • d > t / #_ (kind of, since most later borrowings did this, but later ones from Mongolic, esp. in Kazakh; proto-Tc didn't have #d)
  • V > [-rd] / []σ_
  • b > v / V _
  • v > w
  • gm > mg
  • rg > rg
  • rd > dr (sometimes? just Kazakh?)
  • Vg/b/d changes:
    • aG > aw
    • ub > uw
    • ɯG > ɯw
    • oG > uw
    • eb/æb > yj
    • øg > øj
    • ød > øj
    • (d > ð > j / V_)
  • æ > e (more æ added by Persian loans)
  • s > tʃ / _Vtʃ
  • a > æ / _ X V[-back]
  • f > w / V _
  • f > p
  • ŋ > g / σ[_

proto-Kypchak to Kazakh:

Shared with Nogay and Karakalpak, known, inclusive

  • ʃ > s
  • tʃ > ʃ
  • j > dʒ / #_ (not Qara Nogay)
  • dʒ > ʒ (not Qara Nogay or Central Nogay)
  • ɯw > ɯ / _# (not when morpheme boundary between; i.e., never with -(u)w)

Remainder

  • æ > e / #[]σ_
  • æ > a / _{x,q}
  • æw > ew (?)
  • mg > ŋb
  • rd > jr
  • ʕ > G
  • f > w / _]σ
  • CC > CIC / _]σ (sometimes)
  • h,x > q / σ[_
  • (q > x / _]σ)
  • h > ∅ / _]σ
  • K > G / l_
  • ∅ > O / #_{r}
  • i → ij / #_]σ (insan → ijnsan, it → ijt)

Kazakh phonology

Kazakh consonant phonemes
Bilabial Labio-
dental
Dental/
Alveolar
Post-
alveolar
Palatal Velar/
Uvular
Glottal
Plosives p b t d k ɡ
Nasals m n ŋ
Fricatives (f) (v) s z ʃ ʒ (ɕ) (x) h
Affricates (ʨ)
Tap ɾ
Approximant w j
Lateral
approximants
l
Kazakh vowel phonemes
Front Back
Unrounded Rounded Unrounded Rounded
High ɪ ʉ ə ʊ
Diphthongal i̯ɪ u̯ʉ u̯ʊ
Low æ ɑ

proto-Kypchak to Kyrgyz:

  • jI > I (sometimes?)
  • b > m / V_V (sometimes?)
  • resulting in long vowels
    • ɯw/uw > uː
    • iw/yw > yː
    • aw > oː
    • ew, æw > øː
    • G > ∅ / V_V
  • affecting mostly persian borrowings
    • æ > Aː
    • Vh > Vː
    • h > ∅
    • ʕ > ∅
  • j > dʒ / #_
  • x > q
  • nj > jn
  • ∅ > U / #_{l,r}
  • eg > ig
  • key > kiy

Kyrgyz phonology

Vowels

front central1 back
unrounded rounded unrounded rounded
Close и [i] ү [y] ы [ɯ] у [u] ю [ju]
mid э [e] е [je] ө [ø] о [o] ё [jo]
open а [ɑ] я [jɑ]

Consonants

Kirghiz consonant phonemes:

Bilabial Dental/
alveolar
Post-
alveolar
Palatal Velar/
uvular
plosive п б
[p] [b]
т д
[t] [d]
к г
[k]/[q] [g]/[ʁ]
nasal м
[m]
н
[n]
ң
[ŋ]
trill р
[r]
fricative (ф) (в)
([f]) ([v])
с з
[s] [z]
ш
[ʃ]
х
[χ]
affricate
ч ж
[t​͡ʃ] [d​͡ʒ]
approximant л
[l]
й
[j]

Scratch

/m/ vs. /b/

gloss Kyrgyz Kazakh Uzbek Tatar Turkish
ago murun burun
nose murun murun
pistachio miste piste
ice muz muz boz
pepper murç burış
mustache murut murt
1000 miŋ mıŋ
neck moyun moyın
height, shore boy boy

}}


/l/ vs /n/

gloss Kyrgyz Kazakh Uzbek Tatar Turkish
responsibility mildet mindet
shirt köynök köylek

}}