Turkic sound changes: Difference between revisions
From FirespeakerWiki
Jump to navigationJump to search
Firespeaker (talk | contribs) |
Firespeaker (talk | contribs) |
||
| Line 329: | Line 329: | ||
! gloss !! Kyrgyz !! Kazakh !! Uzbek !! Tatar !! Turkish !! Uyghur | ! gloss !! Kyrgyz !! Kazakh !! Uzbek !! Tatar !! Turkish !! Uyghur | ||
|- | |- | ||
| ago || murun || burın || burun | | ago || murun || burın || burun || || — | ||
|- | |- | ||
| nose || murun || murın || burun | | nose || murun || murın || burun || || burun | ||
|- | |- | ||
| pistachio || miste || piste || pista | | pistachio || miste || piste || pista || fıstık | ||
|- | |- | ||
| ice || muz || muz || muz || boz | | ice || muz || muz || muz || boz || buz | ||
|- | |- | ||
| grey || boz || boz || | | grey || boz || boz || || || boz | ||
|- | |- | ||
| pepper || murç || burış || murch | | pepper || murç || burış || murch || || — | ||
|- | |- | ||
| mustache || murut || murt || murt | | mustache || murut || murt || murt || || — | ||
|- | |- | ||
| 1000 || miŋ || mıŋ || ming | | 1000 || miŋ || mıŋ || ming || || bin | ||
|- | |- | ||
| neck || moyun || moyın || bo'yin | | neck || moyun || moyın || bo'yin || || boyun | ||
|- | |- | ||
| height, shore || boy || boy || bo'y | | height, shore || boy || boy || bo'y || || boy | ||
|- | |- | ||
| syllable, joint || muun || buwın || bo'g'in | | syllable, joint || muun || buwın || bo'g'in || || boğum (node) | ||
|- | |- | ||
| tower | | tower || munara/burana || munara || minora || || minare | ||
|- | |- | ||
| screw || bura || bura || bura | | screw || bura || bura || bura || || bur- | ||
|- | |- | ||
| brave || || märt || mard || || mert | |||
|colspan="7" align="center" style="font-weight: bold"| grammatical stuff | |colspan="7" align="center" style="font-weight: bold"| grammatical stuff | ||
|- | |- | ||
| I || men || men || men || män || ben | | I || men || men || men || män || ben | ||
|- | |- | ||
| this || bu(l) || bul || bu | | this || bu(l) || bul || bu || || bu | ||
|- | |- | ||
| at this, here || mında || | | at this, here || mında || || || || — | ||
|- | |- | ||
| Q || -BI || MA || mi || -mI | | Q || -BI || MA || mi || -mI || mI | ||
|- | |- | ||
| NEG || -BA || -MA || -ma || -mA | | NEG || -BA || -MA || -ma || -mA || -mA | ||
|} | |} | ||
| Line 373: | Line 374: | ||
! gloss !! Kyrgyz !! Kazakh !! Uzbek !! Tatar !! Turkish | ! gloss !! Kyrgyz !! Kazakh !! Uzbek !! Tatar !! Turkish | ||
|- | |- | ||
| duty || mildet || mindet || | | duty || mildet || mindet || || || | ||
|- | |- | ||
| shirt || köynök || köylek || ko'ylak | | shirt || köynök || köylek || ko'ylak || || gömlek | ||
|} | |} | ||
[[Category:Historical Linguistics]] | [[Category:Historical Linguistics]] | ||
[[Category:Turkic Languages]] | [[Category:Turkic Languages]] | ||
Revision as of 16:12, 5 January 2008
Also see Turkic Sonority Constraints#Words that changed due to sonority
proto-Altaic to pre-proto-Turkic:
- ʒ, dʒ, d?, n? > j / #_ (?)
pre-proto-Turkic to proto-Turkic:
- no n, m, ŋ, l, r, z, š / #_
- p > ɸ > h / #_
- lenis/fortis merger
- g > k
- d > t
- sʲ → š / #_
- rʲ → z
- nʲ → nʲ
- j, dʲ, nʲ → j / #_
proto-Turkic to Sakha
- aa > aa (qaan > xaan "khan", aaç > aas "open", taaş > taas "stone")
- ėė / ee > ie (kėėçe > kiehe "night", keep > kiep "kip, şekil", bėėr- > bier- "give", yėė- > sie- "eat", yėėl > siel "rüzgâr")
- ıı > ıı (ııð > ııt, tııð > tııt- kıız > qııs, qıın > kıın)
- ii > ii (biir > biir, tiiş > tiis, kiir- > kiir- "enter", iil > iil)
- oo > uo (bool- > buol- "be", yool > suol "road", yook > suox "not", oon > uon "ten")
- öö > üö (söök- > üöx- "swear", öögren- > üören- "learn", köök > küök "sky", töört > tüört "four")
- uu > uu (suun- > uun- "sunmak", uur- > uur- "vurmak", buuz > buus (muus) "ice", suub > uu "water")
- üü > üü (küüð- > küüt- "wait", süüt > üüt "milk", küüç > küüs "strength", yüüz > süüs "100")
- ağ / ab > ıa (tağ > tıa "forest", yağ > sıa, ağrığ > ıarıı "ağrı", yaðağ > satı "yayan")
- ağı > ıa (bağır > bıar, sağız > ıas)
- ağu > uo (ağuz > uosax "fresh milk", ağız > uos "lip")
- oğ / ob > uo (toburğaq > tuorax "toprak", oğul > uol "son", boğuz > buos "boğaz")
- uğ / ub > uu (uruğ > uruu "nesil, soy", sub > uu "water")
- iğ > ıı [> ii] (sarığ > arıı "fat", ağrığ > ıarıı, qıðığ > kıtıı "kıyı", kığ > kıı > kii "pislik, gübre")
- eg > ie (tegir- > tier "çevirmek, döndürmek", yegen > sien "yeğen")
- eg > ii / iy (beg > bii, teg- > tiy- "touch")
- ög > öö (tögen > tüön "döven")
- üg > üü (yügen > ügün > üün "dizgin", tüg > tüü (tüy), külüg > külüü "famous")
- ig > ii (elig > ilii "hand", tirilig > tirlig > tillii "living", sigik (<sigdik)> iik "sidik")
Old Turkic phonology
Old Turkic has nine vowel qualities—a /a/, e /æ/, ė /e/, i /i/, ï /ɯ/, o /o/, ö /ø/, u /u/, ü /y/—distinct only in the first syllable of a word, collapsed into four classes elsewhere—a, e, ï, i.
The consonantal system distinguishes between unvoiced, voiced (with fricative variants) and nasal:
- labial: p, v (β), m;
- dental: t, d (δ), n;
- palatal: č, y, ń;
- velar: k (q, χ), g (γ), ŋ;
- sibilant: s, š, z;
- liquid: r, l.
General Persian Phonology
This should be here too, since early Kypchak saw the beginnings of heavy borrowings
proto-Turkic to proto-Kypchak:
- V̆ > ∅
- h > ∅ / #_
- nʲ > j
- b > m / #_…n
- G > K / _#
- d > t / _#
- d > t / #_ (kind of, since most later borrowings did this, but later ones from Mongolic, esp. in Kazakh; proto-Tc didn't have #d)
- V > [-rd] / []σ_
- b > v / V _
- v > w
- gm > mg
- rg > rg
- rd > dr (sometimes? just Kazakh?)
- Vg/b/d changes:
- aG > aw
- ub > uw
- ɯG > ɯw
- oG > uw
- eb/æb > yj
- øg > øj
- ød > øj
- (d > ð > j / V_)
- æ > e (more æ added by Persian loans)
- s > tʃ / _Vtʃ
- a > æ / _ X V[-back]
- f > w / V _
- f > p
- ŋ > g / σ[_
proto-Kypchak to Kazakh:
- ʃ > s
- tʃ > ʃ
- j > dʒ / #_ (not Qara Nogay)
- dʒ > ʒ (not Qara Nogay or Central Nogay)
- ɯw > ɯ / _# (not when morpheme boundary between; i.e., never with -(u)w)
Remainder
- æ > e / #[]σ_
- æ > a / _{x,q}
- æw > ew (?)
- mg > ŋb
- rd > jr
- ʕ > G
- f > w / _]σ
- CC > CIC / _]σ (sometimes)
- h,x > q / σ[_
- (q > x / _]σ)
- h > ∅ / _]σ
- K > G / l_
- ∅ > O / #_{r}
- i → ij / #_]σ (insan → ijnsan, it → ijt)
Kazakh phonology
| Bilabial | Labio- dental |
Dental/ Alveolar |
Post- alveolar |
Palatal | Velar/ Uvular |
Glottal | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosives | p | b | t | d | k | ɡ | ||||||||
| Nasals | m | n | ŋ | |||||||||||
| Fricatives | (f) | (v) | s | z | ʃ | ʒ | (ɕ) | (x) | h | |||||
| Affricates | (ʨ) | |||||||||||||
| Tap | ɾ | |||||||||||||
| Approximant | w | j | ||||||||||||
| Lateral approximants |
l | |||||||||||||
| Front | Back | |||
|---|---|---|---|---|
| Unrounded | Rounded | Unrounded | Rounded | |
| High | ɪ | ʉ | ə | ʊ |
| Diphthongal | i̯ɪ | u̯ʉ | u̯ʊ | |
| Low | æ | ɑ | ||
proto-Kypchak to Kyrgyz:
- jI > I (sometimes?)
- b > m / V_V (sometimes?)
- resulting in long vowels
- ɯw/uw > uː
- iw/yw > yː
- aw > oː
- ew, æw > øː
- G > ∅ / V_V
- affecting mostly persian borrowings
- æ > Aː
- Vh > Vː
- h > ∅
- ʕ > ∅
- j > dʒ / #_
- x > q
- nj > jn
- ∅ > U / #_{l,r}
- eg > ig
- key > kiy
Kyrgyz phonology
Vowels
| front | central1 | back | |||
|---|---|---|---|---|---|
| unrounded | rounded | unrounded | rounded | ||
| Close | и [i] | ү [y] | ы [ɯ] | у [u] ю [ju] | |
| mid | э [e] е [je] | ө [ø] | о [o] ё [jo] | ||
| open | а [ɑ] я [jɑ] | ||||
Consonants
Kirghiz consonant phonemes:
| Bilabial | Dental/ alveolar |
Post- alveolar |
Palatal | Velar/ uvular | |
|---|---|---|---|---|---|
| plosive | п б [p] [b] |
т д [t] [d] |
к г [k]/[q] [g]/[ʁ] | ||
| nasal | м [m] |
н [n] |
ң [ŋ] | ||
| trill | р [r] |
||||
| fricative | (ф) (в) ([f]) ([v]) |
с з [s] [z] |
ш [ʃ] |
х [χ] | |
| affricate | ч ж [t͡ʃ] [d͡ʒ] |
||||
| approximant | л [l] |
й [j] |
Scratch
/m/ vs. /b/
| gloss | Kyrgyz | Kazakh | Uzbek | Tatar | Turkish | Uyghur | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ago | murun | burın | burun | — | ||||||||
| nose | murun | murın | burun | burun | ||||||||
| pistachio | miste | piste | pista | fıstık | ||||||||
| ice | muz | muz | muz | boz | buz | |||||||
| grey | boz | boz | boz | |||||||||
| pepper | murç | burış | murch | — | ||||||||
| mustache | murut | murt | murt | — | ||||||||
| 1000 | miŋ | mıŋ | ming | bin | ||||||||
| neck | moyun | moyın | bo'yin | boyun | ||||||||
| height, shore | boy | boy | bo'y | boy | ||||||||
| syllable, joint | muun | buwın | bo'g'in | boğum (node) | ||||||||
| tower | munara/burana | munara | minora | minare | ||||||||
| screw | bura | bura | bura | bur- | ||||||||
| brave | märt | mard | mert | grammatical stuff | ||||||||
| I | men | men | men | män | ben | |||||||
| this | bu(l) | bul | bu | bu | ||||||||
| at this, here | mında | — | ||||||||||
| Q | -BI | MA | mi | -mI | mI | |||||||
| NEG | -BA | -MA | -ma | -mA | -mA | |||||||
/l/ vs /n/
| gloss | Kyrgyz | Kazakh | Uzbek | Tatar | Turkish |
|---|---|---|---|---|---|
| duty | mildet | mindet | |||
| shirt | köynök | köylek | ko'ylak | gömlek |