Difference between revisions of "Kyrgyz grammar"

From FireSpeakerWiki
Jump to navigationJump to search
(→‎Pronouns)
Line 161: Line 161:
 
|-
 
|-
 
!Nom
 
!Nom
−
|мен||сен||сиз||ал||биз||силер||сиздер||алар
+
|мен||сен||сиз||ал/ол||биз||силер||сиздер||алар/олор
 
|-
 
|-
 
!Acc
 
!Acc
−
|'''мени'''||'''сени'''||сизди||'''аны'''||бизди||силерди||сиздерди||аларды
+
|'''мени'''||'''сени'''||сизди||'''аны'''/'''ону'''||бизди||силерди||сиздерди||аларды/олорду
 
|-
 
|-
 
!Gen
 
!Gen
−
|'''менин'''||'''сенин'''||сиздин||'''анын'''||биздин||силердин||сиздердин||алардын
+
|'''менин'''||'''сенин'''||сиздин||'''анын'''/'''онун'''||биздин||силердин||сиздердин||алардын/олордун
 
|-
 
|-
 
!Dat
 
!Dat
−
|'''мага'''||'''сага'''||сизге||'''ага'''||бизге||силерге||сиздерге||аларга
+
|'''мага'''||'''сага'''/'''cаңа'''||сизге||'''ага'''/'''аңа'''/'''ого'''/'''оңо'''||бизге||силерге||сиздерге||аларга/олорго
 
|-
 
|-
 
!Loc
 
!Loc
−
|менде||сенде||сизде||анда||бизде||силерде||сиздерде||аларда
+
|менде||сенде||сизде||'''анда'''/'''ондо'''||бизде||силерде||сиздерде||аларда/олордо
 
|-
 
|-
 
!Abl
 
!Abl
−
|менден||сенден||сизден||андан||бизден||силерден||сиздерден||алардан
+
|менден||сенден||сизден||'''андан'''/~'''анан'''/'''ондон'''||бизден||силерден||сиздерден||алардан/олордон
 
|}
 
|}
  
Line 186: Line 186:
 
|-
 
|-
 
!1st sg
 
!1st sg
−
|мен||-mIn||-mIn||-(I)m||-(I)m||-AyIN
+
|мен||-mIn||-Ăm(In)||-(I)m||-(I)m||-(A)yIN
 
|-
 
|-
 
!2nd sg
 
!2nd sg
−
|сен||-sIŋ||-sIŋ||-(I)ŋ||-(I)ŋ||—, -GIn
+
|сен||-sIŋ||-ĂsIŋ||-(I)ŋ||-(I)ŋ||—, -GIn
 
|-
 
|-
 
!2nd formal sg
 
!2nd formal sg
−
|сиз||-sIz||-sIz||-(I)ŋIz||-(I)ŋIz||-GIlA
+
|сиз||-sIz||-ĂsIz||-(I)ŋIz||-(I)ŋIz||-GIlA
 
|-
 
|-
 
!3rd sg
 
!3rd sg
−
|ал||—||-t||-(s)I(n)||—||-sIn
+
|ал/ол||—||-Ăt||-(s)I(n)||—||-sIn
 
|-
 
|-
 
!1st pl
 
!1st pl
−
|биз||-BIz|| ||-(I)mIz||-(I)K||-AyIK
+
|биз||-BIz|| -ĂßIz ||-(I)BIz||-(I)K||-(A)lI(K) -(A)ylI(K)
 
|-
 
|-
 
!2nd pl
 
!2nd pl
−
|силер|| ||-sIŋAr||-(I)ŋ||-(I)ŋ||
+
|силер||-sIŋAr||-ĂsIŋAr||-(I)ŋAr||-(I)ŋAr||-GIlA
 
|-
 
|-
 
!2nd formal pl
 
!2nd formal pl
−
|сиздер|| ||-sIzdAr||-(I)ŋIz||-(I)nIz||
+
|сиздер||-sIzdAr||-ĂsIzdAr||-(I)ŋIzdAr||-(I)nIzdAr||-GIlA
 
|-
 
|-
 
!3rd pl
 
!3rd pl
−
|алар||—||-(I)şAt||-(s)I(n)||—||-sIn, -IşsIn
+
|алар/олор||—||-(I)şAt||-(s)I(n)||-(I)ş-||-sIn, -IşsIn
 
|}
 
|}
  

Revision as of 15:49, 30 September 2008

Phonetics

Phonology

Vowel Inventory

Front Back
unrounded rounded unrounded rounded
Close i y ɯ u
Mid e ø o
Open ɑ

Consonant Inventory

Labial Dental/
alveolar 		Post-
alveolar 		Palatal Velar/
Uvular
Nasal m n N/ŋ
Plosive p b t d k/q g/ʁ
Affricate tʃ dʒ
Fricative f v s z ʃ χ
Trill r
Approximant l j

Morpho-phonological processes

Nominal Morphology

Case

Nouns in Kyrgyz take a number of case endings that change based on vowel harmony and the sort of consonant they follow (see the section on phonology).

Case Underlying form Possible forms "boat" "air" "bucket" "hand" "head" "salt" "eye"
Nominative — кеме аба челек кол баш туз көз
Genitive -NIn -нын, -нин, -дын, -дин, -тын, -тин, -нун, -нүн, -дун, -дүн, -тун, -түн кеменин абанын челектин колдун баштын туздун көздүн
Dative -GA -га, -ка, -ге, -ке, -го, -ко, -гө, -кө кемеге абага челекке колго башка тузга көзгө
Accusative -NI -ны, -ни, -ды, -ди, -ты, -ти, -ну, -нү, -ду, -дү, -ту, -тү кемени абаны челекти колду башты тузду көздү
Locative -DA -да, -де, -та, -те, -до, -дө, -то, -тө кемеде абада челекте колдо башта тузда көздө
Ablative -DAn -дан, -ден, -тан, -тен, -дон, -дөн, -тон, -төн кемеден абадан челектен колдон баштан туздан көздөн

Normally the decision between a velar consonants ([g], [k]) and uvular consonants ([ʀ] and [q]) pronunciation of /г/ and /к/ is based on the backness of the following vowel—i.e. back vowels imply a uvular rendering and front vowels imply a velar rendering—and the vowel in suffixes is decided based on the preceding vowel in the word. However, with the dative suffix in Kyrgyz, the vowel is decided normally, but the decision between velars and uvulars can be decided based on a contacting consonant, for example банк /bank/ 'bank' + GA yields банкка /bankka/, not /bankqa/ as predicted by the following vowel.

Pronouns

Kyrgyz has eight personal pronouns:

Personal pronouns
Singular Plural
Kyrgyz (transliteration) English Kyrgyz (transliteration) English
Мен (Men) I Биз (Biz) We
Сен (Sen) You (singular informal) Силер (Siler) You (plural informal)
Сиз (Siz) You (singular formal) Сиздер (Sizder) You (plural formal)
Ал (Al) He/She/It Алар (Alar) They

The declension of the pronouns is outlined in the following chart. Singular pronouns (with the exception of сиз, which used to be plural) exhibit irregularities, while plural pronouns don't. Irregular forms are highlighted in bold.

Declension of pronouns
Singular Plural
1st 2nd inf 2nd frm 3rd 1sg 2nd inf 2nd frm 3rd
Nom мен сен сиз ал/ол биз силер сиздер алар/олор
Acc мени сени сизди аны/ону бизди силерди сиздерди аларды/олорду
Gen менин сенин сиздин анын/онун биздин силердин сиздердин алардын/олордун
Dat мага сага/cаңа сизге ага/аңа/ого/оңо бизге силерге сиздерге аларга/олорго
Loc менде сенде сизде анда/ондо бизде силерде сиздерде аларда/олордо
Abl менден сенден сизден андан/~анан/ондон бизден силерден сиздерден алардан/олордон

In addition to the pronouns, there are several more sets of morphemes dealing with person.

Morphemes indicating person
pronouns copulas present tense possessive endings past/conditional imperative
1st sg мен -mIn -Ăm(In) -(I)m -(I)m -(A)yIN
2nd sg сен -sIŋ -ĂsIŋ -(I)ŋ -(I)ŋ —, -GIn
2nd formal sg сиз -sIz -ĂsIz -(I)ŋIz -(I)ŋIz -GIlA
3rd sg ал/ол — -Ăt -(s)I(n) — -sIn
1st pl биз -BIz -ĂßIz -(I)BIz -(I)K -(A)lI(K) -(A)ylI(K)
2nd pl силер -sIŋAr -ĂsIŋAr -(I)ŋAr -(I)ŋAr -GIlA
2nd formal pl сиздер -sIzdAr -ĂsIzdAr -(I)ŋIzdAr -(I)nIzdAr -GIlA
3rd pl алар/олор — -(I)şAt -(s)I(n) -(I)ş- -sIn, -IşsIn

Verbal Morphology

Constructions which don't otherwise make sense

Examples of things I'm still trying to figure out

  • таанытуу болду
  • бир нерсе сурайын деген элем
  • бул суроо менен кайрылсам дегем

Third person as participial??

  • сабак берет окшойсуң
  • билбейт экенмин
  • болот турбайбы
  • болгон турбайбы
  • болот атпайбы

Possessed gerund as participial??

  • бергени жатам
  • келгени кетти
  • Америкага окууганы баргысы келет

Logic of multiple negatives

Morpheme List

-NAKAy

  • жакшынакай
  • жөнөкөй
  • кичинекей

-(I)n

  • силки- - to shake (v.t.)
  • силкин- - to shake (off) (v.i.)
  • ойло- - to think (about, that, on) (v.t.)
  • ойлон- - to think (v.i.)
  • көр- - to see (v.t.)
  • көрин- - to be visible (v.i.)
  • жөлө- - to support from the side (v.t.)
  • жөлөн- - to lean with support from the side
  • тая- - to support from underneath (v.t.)
  • таян- - to lean (on) with support from underneath
  • сура- - to ask
  • суран- - ??
Retrieved from "https://wiki.firespeaker.org/index.php?title=Kyrgyz_grammar&oldid=5641"