Mongolic words in Kazakh and Kyrgyz
From FireSpeakerWiki
Revision as of 18:14, 23 December 2022 by Firespeaker (talk | contribs)
The purpose of this page is to collect words in modern Turkic languages that are of Mongolic origin. Any Turkic word that appears to be cognate to a Mongolic word should only be included in this list if it does not have a phonological equivalent in pre-13th-century Turkic. Words that do not clearly meet these criteria should be gathered as Turkic-Mongolic cognates until their history can be investigated further.
When a cognate doesn't exist in a certain language, "—" is used. When a word is similar to a Mongolic origin word, but is either not from Mongolic or is morphologically divergent, it is put in italics.
Old Turkic | Classical Mongolian | Khalkha | Modern Turkic languages | general gloss | notes | previous sources | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
kir | kaz | tat | bak | tur | Csáki | Khabtagaeva | |||||
zirɣa- | жарга- | жырга- | жырға- | ‘enjoy’ | |||||||
— | zirɣal | жаргал | жыргал | жырғау | ‘enjoyment, pleasure’ | ||||||
— | … bule | гэр бүл ‘family’ | үй бүлө ‘family’ | — | |||||||
— | ele | л | эле | — | ‘just/only’ | ||||||
— | belterge | бэлтрэг | бөлтүрүк | бөлтірік | ‘wolf cub’ | ||||||
— | arɣ-a | арга | арга | —? | ‘way out’ | ||||||
— | tas | тас | тазкара | ‘vulture’ | |||||||
timin? ‘just now’ | tein/teimy | тийм ‘such; thus’ | тим ‘quietly’, тим эле ‘just because’ | тым ‘extremely’ | ‘such’ | ||||||
— | buɣudai | буудай | буудай | бидай (?) | ‘wheat’ | ||||||
— | unaɣ-a | уна- ‘falling, driving’ | унаа ‘means of transportation’ | ||||||||
— | xural | хурал | курултай | құрылтай | ‘meeting’ | ||||||
ulus/uluš ‘settlement, residence’ | ulus | улс | улут | ұлт | ‘nation’ | ||||||
— | cangɣa- | цанга- | (southern) чаңка- | —? | ‘be thirsty’ | ||||||
— | zolbin | золбин | жолбун | —? | ‘stray’ | ||||||
— | zegerde | зээрд | жээрде | ‘chestnut horse’ | |||||||
— | tos- | тос- | тос- | тос- | ‘receive, encounter’ → ‘meet, pick up, catch’ | ||||||
— | cana | цана | чана | шана | ‘ski, sled’ | ||||||
buɣu | buɣu | буга | бугу | бұғы | ‘deer’ | should be 'buu' in Khalkha and Kyrgyz | |||||
— | xoruɣ-a, xorij-a(n) | хороо | короо | қора | ~‘corral, yard’ | ||||||
uruq(?) ‘rope’ | urɣ-a(n), uɣurɣ-(a) | урга, уураг, уурга | укурук | ‘lasso pole’ | |||||||
— | tøry- | төр- | төрө- | — | ‘bear child’ | ||||||
(ös-) | øs- | өс- ‘grow (v.i., person)’ | өс- ‘grow (v.i., not person)’ | өс- ‘"’ | ‘grow’ | ||||||
(qara-) | qara- | хар- | кара- | қара- | ‘look at, watch’ | ||||||
— | belen | бэлэн | белен | —? | ‘ready’ | ||||||
— | kørsi(n) | хөрш | — | көрші | neighbour | of Turkic origin? | |||||
uruɣ ‘seed; relatives’ | uruɣ | ураг ‘relatives by marriage’ | уруу ‘tribe’ | +yes | |||||||
урук ‘clan; seed; relatives’ | |||||||||||
(rasayan) | (a)rasijan | рашаан | арашан | ‘holy/mineral spring’ | from Sanskrit originally | ||||||
— | cuɣ | цуг | чогуу | çok?? | ‘together’ | ||||||
yalɣu ‘stupid person’ | zalxaɣu | залхуу | жалкоо | жалқау | ‘lazy’ | ? | |||||
— | ɣolumta | голомт | коломто | қоламта - ‘hot ashes’ | ‘hearth’ | ||||||
— | xaɣalɣ-a(n) | хаалга | каалга | —? | ‘yurt door’ | ||||||
örgün, örgin ‘throne’ | ørgyge(n) | өргөө | өргөө | ‘Khan's yurt’/‘palace’ | probably of Turkic origin | ||||||
— | bøle/byly | бүл | бөлө | бөле | ‘progeny of sisters’ | ||||||
— | byky | бүх | бүкүл | бүкіл | ‘all, whole, everything’ | ||||||
?čaɣïla- ‘be noisy’, ?čaqïl- ‘be cut’ | cakilɣan | цахилгаан ‘electricity’ | чагылган | ‘lightning’ | |||||||
mal ‘wealth’ | mal | мал | мал | мал | mal ‘goods’ | ‘heard animal’ | "of Arabic origin" | ||||
aɣïl | ayil | айл | айыл | ауыл | ‘camp, village’ | of Turkic origin | |||||
— | alaɣ-a(n) | алга | алакан | алақан | el | ‘palm’ | |||||
— | cimki- | чимхэ- | чымчы- | шымшы- | çimdik | ‘pinch’ | |||||
— | dalu | дал | далы | ‘shoulder’ | |||||||
— | møndyr | мөндөр | мөндүр | ‘hail’ | |||||||
— | coxu | цох | чоку | шоқы ‘mountain top’ | ‘forehead’ | ||||||
— | darui | даруй | дароо | дереу | ‘immediately’ | cf. Tajik "даррав" | |||||
— | dylei | дүлий | дүлөй | дүлей | ‘deaf’ | ||||||
talxan | талх ‘bread’ | талкан ‘ground grain / meal’ | ‘bread, meal’ | ||||||||
?daqin | дагы ‘more, still’ | тағы ‘more, still’ | тагын | ||||||||
tala | тал | талаа | дала | ‘steppe, field’ | |||||||
сонин ‘news, interesting’ | сонун ‘awesome’ | ||||||||||
—? | төл | төл | төл | ‘baby herd animal’ | |||||||
бүрхэх | бүркөк | — | ‘overcast’ | ||||||||
hoimasun (MMo) | оё-/оёмол | оймо | ‘sewn/patterned felt’ | ||||||||
jasa- | зас- | жаса- | жаса- | ‘construct, arrange’ → ‘make’ | |||||||
багш ‘teacher’ | бакшы | бақсы | ~‘shaman’ | ||||||||
булчин | булчуң | бұлшық? | — | ‘muscle’ | |||||||
čuqul/čiqula | чухал/цухал ‘important’/‘fury’ | чукул ‘urgent’ | шұғыл ‘urgent | ‘important’ | |||||||
tiŋ | cing ‘healthy’ | чың | ‘healthy’ | ||||||||
siri | шир | шири | сірі | ‘leather’ | |||||||
siri- | шир- | шыры- | сыр- | ‘quilt (v.)’ | |||||||
čoči-/soči- | цоч- (цочир-) | чочу- (чочут-) | шошы- (шошыт-) | ‘be startled (startle)’ | |||||||
inaɣ | ынак | ‘favourite’ | yes | ||||||||
tobči | товч | топчу | ‘button’ | ||||||||
tulɣa | тулга | тулга | ‘support for qazan’ | ||||||||
naɣaču | нағашы | ‘male relative on mother's side’ | |||||||||
siber | шивэр | шибер | ‘thicket’ → ‘tall grass’ | ||||||||
ögede | өөд | өйдө | ‘upwards’ | ||||||||
büligen/büliyen | бүлээн ‘warm (of liquids)’ | мелүүн - ‘warm (of air)’ | ‘warm’ | ||||||||
čav (MTk) | čuu (WMo) | цуу | чуу | шу | ‘noise’ → ‘ruckus’ | ||||||
mølzi- | мөлж- | мүлжү- | мүжі- | ‘gnaw, pick clean’ | |||||||
sibyge(n) | шөвөг | шибеге | ‘awl’ | ||||||||
sigyder(i) | шүүдэр | шүүдүрүм | ‘dew’ | ||||||||
дАА | да | modal particle | |||||||||
-ч/-ж | -чУ | verb suffix | |||||||||
čarča- | царц- | чарча- ‘tire’ | шарша- ‘tire’ | ‘freeze’ | |||||||
quda-ɣai | — | кудагый | ‘mothers of married couple’ | ||||||||
abisun (WMo) | абысын | ‘sister in laws’ | yes | ||||||||
abura- | abra- (south) ‘be many’ | to save, rescue, nurse | yes | ||||||||
alus | алс | алыс | алыс | — | far | yes | |||||
alisun | alısın | second crop | yes | ||||||||
alja- | aljı- ‘be wrong’ | get tired, exhausted | yes | ||||||||
angqaɣu | aŋqoo ‘simple-minded’ | hard palate | yes | ||||||||
angɣai- | aŋqıy- / aŋqay- | ‘be wide open’ | yes | ||||||||
arča | арча | арша | juniper | yes | |||||||
arči- | аарчы- | аршы- | wipe (clean) | yes | |||||||
asara- | asıra- ‘adopt a child’ | protect | yes | ||||||||
elči (WMo) | элчи | елші | envoy | of Turkic origin? | yes | ||||||
itelgü | itelgi | falcon | yes | ||||||||
egejegei (WMo) | ejigey | red curds, dry cheese | yes | ||||||||
baɣana (WMo) | бакан | бағана | pillar, pole | yes | |||||||
baital | baytal | 3-yo horse | yes | ||||||||
baɣatur | баатар | баатыр | батыр(?) | hero, brave | yes | ||||||
baja | баз | бажа | бажа | brother-in-law | yes | ||||||
berkit- | berket- | бекит- ‘lock’ | беркіт- | strengthen | prob. not from Mongol | yes | |||||
bilčara- | bıljıra- ‘be slippery’ | soften | yes | ||||||||
begelei | бээлий | meeley | bıyalay (dial.) | mittens, gloves | yes | ||||||
bulanggir(tai) | (buldur?) | dim | yes | ||||||||
büldürge (WMo) | büldürgö / büldürgü | loop on a whip handle | yes | ||||||||
boljal | boljol | term | yes | ||||||||
boro'an | бороо ‘rain’ | бороон ‘storm’ | боран ‘storm’ | snowstorm | yes | ||||||
buɣurul | буурал | буурул | бурыл | grey | yes | ||||||
bosaɣa | босго | босого | босаға | threshold | yes | ||||||
bödene | bödönö | quail | yes | ||||||||
börte | börtö | dark chestnut (horse) | yes | ||||||||
bötege | bötögö | bird innards | yes | ||||||||
čagaɣan | цагаан | čağan ‘1st moth of Mongol year’ | white → maple | yes | |||||||
čabidur | čabdar | yellow horse with white mane and tail | yes | ||||||||
čečen | цэцэн | čečen ‘orator’ | wise → minstrel | yes | |||||||
— | čida- | чад- | чыда- ‘put up with’ | шыда- ‘"’ | ‘be able to’ | yes | |||||
čilbuɣur | čılbır | chain | yes | ||||||||
čiray | царай | чырай ‘facial features’ | шырай | face, appearance, expression | yes | ||||||
čeber | цэвэр | чебер ‘prettily made’ | nice, good | yes | |||||||
čer | чер | illness | yes | ||||||||
*čöɣüče | чөйчөк ‘bowl’ | small cup (bowl) | yes | ||||||||
čöregei (WMo) | čürök | loon | yes | ||||||||
demči (WMo) | demči ‘doctor’? | business man → suitor | yes | ||||||||
doluɣana (WMo) | dolono | hawthorn | yes | ||||||||
dönen | dönön | 3-4yo stallion | yes | ||||||||
sar (WMo) | sar, sarı | hawk | yes | ||||||||
ilɣa- | ılğa- | choose, select → differentiate | yes | ||||||||
irjayi- | ırjay- | show one's bare teeth | yes | ||||||||
erke | эрке | ерке | spoiled, pampered | yes | |||||||
erkele- | эркеле- | еркеле- | pamper | yes | |||||||
jada- | зад-? | jada- / taja- | be exhausted | yes | |||||||
yadaɣu | jadoo | worn out | yes | ||||||||
yalga- | jalğa- | connect, join | yes | ||||||||
jasaɣul | jasool ‘executive’ | guard | yes | ||||||||
jaɣuči | juuču | suitor | yes | ||||||||
jüde- (WMo) | jüdö- | be tired, exhausted → be in hard times | yes | ||||||||
qabirqa | хавирга | кабырга ‘rib’ | қабырға ‘wall’ | rib, side, flank | yes | ||||||
qaiči | хайч | кайчы | қайшы | scissors | yes | ||||||
qanjuqa | qanjığa | saddle-thong | yes | ||||||||
qabturɣa | qapčıq ‘bag’ | wallet, pocket, leather sack | yes | ||||||||
qaragai (WMo) | qarağay | larch, spruce | yes | ||||||||
qaraŋgui | харанхуй | караңгы | қараңғы | dark | yes | ||||||
qaraɣul | qarool | guard, watch | yes | ||||||||
qarčiqai | qarčığa | falcon | yes | ||||||||
qariɣu | ?qayruu (←qɑyır-) | objection | yes | ||||||||
kekül | хөхөл | көкүл ‘bangs’ | kâkül | horse's forlock | yes | ||||||
qiramaɣ (WMo) | qılamıq | powdery snow | yes | ||||||||
kitad | qıtat ‘black paint’ | Chinese silk | yes | ||||||||
genedte | kenet-kenet ‘occasionally’ | suddenly | yes | ||||||||
kenye (WMo) | кенже | youngest child | yes | ||||||||
quda | куда | құда | groom's relatives ↔ bride's relatives | yes | |||||||
quduɣ | худаг | кудук | құдық | well | of Turkic origin | yes | |||||
ɣunajin | гунж | кунаажын / кунаайын | 3yo female animal | yes | |||||||
ɣunan | гуна | qunan | 3yo stallion | yes | |||||||
küren | хүрэн | күрөң | күрең | brown (horse) | yes | ||||||
qonuq, qon- | *qonolqa (WMo) | конок ‘guest’; кон- ‘stay the night, perch, land’ | қонақ ‘guest’ | konuk | shelter for the night | prob. not from Mongol | yes | ||||
qongɣur | коңур | қоңыр | dark brown | yes | |||||||
kur | qaraqur | grouse | yes | ||||||||
köküz | kökü(n) | хөх(?) | көкүрөк | көкірек | göğüz | breast → chest | prob. not from Mongol | yes | |||
kömegei (WMo) | хөөмий ‘throat singing’ | көмөкөй ‘uvula’ | Adam's apple | yes | |||||||
maɣta- | магт- | макта- | мақта- | praise | yes | ||||||
malaqay | малгай | малакай | малақай | (men's) hat | yes | ||||||
manglai | манлай | маңдай | маңдай | forehead | yes | ||||||
mata- (WMo) | mata- | bend →/, disturb | yes | ||||||||
mergen | мэргэн | мерген | мерген | marksman | yes | ||||||
mese (WMo) | meskey ‘pot’; mizdüü ‘sharp’ | glutton; sharp, sword | yes | ||||||||
moqadaq | moqo- ‘make dull’; мокок ‘dull’ | моқал | stupid → dull | yes | |||||||
möče/möči | мөч | мүчө ‘body part, member’ | мүше | limb → body part, member | yes | ||||||
mültüre- | möltürö- | break loose → get engorged; shine | yes | ||||||||
moyil | мойл | moyul | bird-cherry | yes | |||||||
niɣ (WMo) | nıq, (?mıq ‘nail’) | solid | yes | ||||||||
nökör | нөхөр | nökör | friend → servant of khan | yes | |||||||
noqta | noqto | horse halter | yes | ||||||||
učira- | учр- | учура- | encounter | yes | |||||||
onggi | уңгу ‘, stem/root (of word)’ | socket for axe handle | yes | ||||||||
ölke | өлкө ‘country’ | өлке ‘region’ | ülke ‘country’ | sunny side → area | yes | ||||||
saɣadaq/saɣadaɣ (WMo) | саадах | саадак | садақ | quiver | yes | ||||||
saqaɣu (WMo) | saqoo ‘stutterer’ | сақау ‘mute’ | a horse disease, (deaf) | yes | |||||||
siläɣüsün | шилүүс | сүлөөсүн | сілеусін | lynx | yes | ||||||
siltaɣ(an) | sıltoo | motive | yes | ||||||||
sirxa-n (WMo) | sırqoo | injury → illness, ailment | yes | ||||||||
sauqa | sooğa | gift → candy, nice textile | yes | ||||||||
suli (WMo) | сулу | сұлы | feather grass → oats | yes | |||||||
söɣem | сөөм | sööm, сөөмөй ‘index finger’ | span | yes | |||||||
soqor | сохор | сокур | соқыр | blind | yes | ||||||
*solaqai (WMo) | soloğoy | left → left-handed | yes | ||||||||
šibaɣa(n) | šıbağa | lot | yes | ||||||||
silykei/silükei (WMo) | шүлхий | шилекей | сілекей | saliva | yes | ||||||
šiŋqor | шонхор | šumqar / šuŋqar | сұңқар | falcon | yes | ||||||
takim | тахим | taqım | knee cap | yes | |||||||
tanglai | тагнай | таңдай | таңдай/таңлай | soft palate | yes | ||||||
tasam-a (WMo) | тасам | тасма ‘ribbon’ | strap | yes | |||||||
tomaɣaɣ (WMo) | томого | томаға | hawk headgear | yes | |||||||
toqum | тохом | токум | тоқым | saddle cloth | yes | ||||||
toɣta- | тогт- | токто- | тоқта- | тукта- | stop | yes | |||||
tögürig (WMo) | тегерек / төгөрөк | circle | yes | ||||||||
tölä- | töle- | төл- | төлө- | төле- | pay | prob. not from Mongol | yes | ||||
oboɣa (WMo) | овоо | обоо | оба | stone heap → mound | yes | ||||||
olja | oljo | олжа | loot | yes | |||||||
!yomaq ‘legend’ | domuɣ | домог | жомок | ‘fairy tale’ | prob. not from Mongol | yes |