Mongolic words in Kazakh and Kyrgyz
From FireSpeakerWiki
The purpose of this page is to collect words in modern Turkic languages that are of Mongolic origin. Any Turkic word that appears to be cognate to a Mongolic word should only be included in this list if it does not have a phonological equivalent in pre-13th-century Turkic. Words that do not clearly meet these criteria should be gathered as Turkic-Mongolic cognates until their history can be investigated further.
When a cognate doesn't exist in a certain language, "—" is used. When a word is similar to a Mongolic origin word, but is either not from Mongolic or is morphologically divergent, it is put in italics.
Old Turkic | Classical Mongolian | Khalkha | Modern Turkic languages | general gloss | notes | previous sources | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
kir | kaz | tat | bak | tur | Csáki | Khabtagaeva | |||||
zirɣa- | жарга- | жырга- | жырға- | ‘enjoy’ | |||||||
— | zirɣal | жаргал | жыргал | жырғау | ‘enjoyment, pleasure’ | ||||||
— | … bule | гэр бүл ‘family’ | үй бүлө ‘family’ | — | |||||||
— | ele | л | эле | — | ‘just/only’ | ||||||
— | belterge | бэлтрэг | бөлтүрүк | бөлтірік | ‘wolf cub’ | ||||||
— | arɣ-a | арга | арга | —? | ‘way out’ | ||||||
— | tas | тас | тазкара | ‘vulture’ | |||||||
timin? ‘just now’ | tein/teimy | тийм ‘such; thus’ | тим ‘quietly’, тим эле ‘just because’ | тым ‘extremely’ | ‘such’ | ||||||
— | buɣudai | буудай | буудай | бидай (?) | ‘wheat’ | ||||||
— | unuɣa | унаа ‘mounted livestock’ | унаа ‘mounted livestock → means of transportation’ | ||||||||
— | xural | хурал | курултай | құрылтай | ‘meeting’ | ||||||
ulus/uluš ‘settlement, residence’ | ulus | улс | улут | ұлт | ‘nation’ | ||||||
— | cangɣa- | цанга- | (southern) чаңка- | —? | ‘be thirsty’ | ||||||
— | zolbin | золбин | жолбун | —? | ‘stray’ | ||||||
— | zegerde | зээрд | жээрде | ‘chestnut horse’ | |||||||
— | tos- | тос- | тос- | тос- | ‘receive, encounter’ → ‘meet, pick up, catch’ | ||||||
— | cana | цана | чана | шана | ‘ski, sled’ | ||||||
buɣu | buɣu | буга | бугу | бұғы | ‘deer’ | should be 'buu' in Khalkha and Kyrgyz | |||||
— | xoruɣ-a, xorij-a(n) | хороо | короо | қора | ~‘corral, yard’ | ||||||
— | tøry- | төр- | төрө- | — | ‘bear child’ | ||||||
(ös-) | øs- | өс- ‘grow (v.i., person)’ | өс- ‘grow (v.i., not person)’ | өс- ‘"’ | ‘grow’ | ||||||
(qara-) | qara- | хар- | кара- | қара- | ‘look at, watch’ | ||||||
— | belen | бэлэн | белен | —? | ‘ready’ | ||||||
— | kørsi(n) | хөрш | — | көрші | neighbour | of ultimate Turkic origin? | |||||
uruɣ ‘seed; relatives’ | uruɣ | ураг ‘relatives by marriage’ | уруу ‘tribe’ | +yes | |||||||
урук ‘clan; seed; relatives’ | |||||||||||
(rasayan) | (a)rasijan | рашаан | арашан | ‘holy/mineral spring’ | from Sanskrit originally | ||||||
— | cuɣ | цуг | чогуу | çok?? | ‘together’ | ||||||
yalɣu ‘stupid person’ | zalxaɣu | залхуу | жалкоо | жалқау | ‘lazy’ | ? | |||||
— | ɣolumta | голомт | коломто | қоламта - ‘hot ashes’ | ‘hearth’ | ||||||
— | xaɣalɣ-a(n) | хаалга | каалга | —? | ‘yurt door’ | ||||||
örgün, örgin ‘throne’ | ørgyge(n) | өргөө | өргөө | ‘Khan's yurt’/‘palace’ | could be of Turkic origin | ||||||
— | bøle/byly | бүл | бөлө | бөле | ‘progeny of sisters’ | ||||||
— | byky | бүх | бүкүл | бүкіл | ‘all, whole, everything’ | ||||||
?čaɣïla- ‘be noisy’, ?čaqïl- ‘be cut’ | cakilɣan | цахилгаан ‘electricity’ | чагылган | ‘lightning’ | |||||||
mal ‘wealth’ | mal | мал | мал | мал | mal ‘goods’ | ‘heard animal’ | "of Arabic origin" | ||||
aɣïl | ayil | айл | айыл | (ауыл) | ‘camp, village’ | (indistinguishable) | |||||
— | alaɣ-a(n) | алга | алакан | алақан | el | ‘palm’ | |||||
— | cimki- | чимхэ- | чымчы- | шымшы- | çimdik | ‘pinch’ | |||||
— | dalu | дал | далы | ‘shoulder’ | |||||||
— | møndyr | мөндөр | мөндүр | ‘hail’ | |||||||
— | coxu | цох | чоку | шоқы ‘mountain top’ | ‘forehead’ | ||||||
— | darui | даруй | дароо | дереу | ‘immediately’ | cf. Tajik "даррав" | |||||
— | dylei | дүлий | дүлөй | дүлей | ‘deaf’ | ||||||
talxan | талх ‘bread’ | талкан ‘ground grain / meal’ | ‘bread, meal’ | ||||||||
?daqin | дагы ‘more, still’ | тағы ‘more, still’ | тагын | ||||||||
tala | тал | талаа | дала | ‘steppe, field’ | |||||||
сонин ‘news, interesting’ | сонун ‘awesome’ | ||||||||||
сонирхо- ‘be interested in’ | сонурка- ‘be amazed’ | kz. сонырқа- ‘be amazed/amused; find new pasture’ | |||||||||
—? | төл | төл | төл | ‘baby herd animal’ | |||||||
бүрхэх | бүркөк | — | ‘overcast’ | ||||||||
hoimasun (MMo) | оё-/оёмол | оймо | ‘sewn/patterned felt’ | ||||||||
jasa- | зас- | жаса- | жаса- | ‘construct, arrange’ → ‘make’ | |||||||
багш ‘teacher’ | бакшы | бақсы | ~‘shaman’ | ||||||||
булчин | булчуң | бұлшық? | — | ‘muscle’ | |||||||
čuqul/čiqula | чухал/цухал ‘important’/‘fury’ | чукул ‘urgent’ | шұғыл ‘urgent | ‘important’ | |||||||
tiŋ | cing ‘healthy’ | чың | ‘healthy’ | ||||||||
siri | шир | шири | сірі | ‘leather’ | yes | ||||||
siri- | шир- | шыры- | сыр- | ‘quilt (v.)’ | |||||||
čoči-/soči- | цоч- (цочир-) | чочу- (чочут-) | шошы- (шошыт-) | ‘be startled (startle)’ | |||||||
inaɣ | ынак | ‘favourite’ | yes | ||||||||
tobči | товч | топчу | ‘button’ | ||||||||
tulɣa | тулга | тулга | ‘support for qazan’ | ||||||||
siber | шивэр | шибер | ‘thicket’ → ‘tall grass’ | ||||||||
ögede | өөд | өйдө | ‘upwards’ | ||||||||
büligen/büliyen | бүлээн ‘warm (of liquids)’ | мелүүн - ‘warm (of air)’ | ‘warm’ | ||||||||
čav (MTk) | čuu (WMo) | цуу | чуу | шу | ‘noise’ → ‘ruckus’ | ||||||
mølzi- | мөлж- | мүлжү- | мүжі- | ‘gnaw, pick clean’ | |||||||
sibyge(n) | шөвөг | шибеге | ‘awl’ | ||||||||
sigyder(i) | шүүдэр | шүүдүрүм | ‘dew’ | ||||||||
дАА | да | modal particle | |||||||||
-ч/-ж | -чУ | — | verb suffix | ||||||||
-AɣU | -(U)U | -(I)w | verb suffix | ||||||||
čarča- | царц- | чарча- ‘tire’ | шарша- ‘tire’ | ‘freeze’ | |||||||
quda-ɣai | — | кудагый | құдағи/құдағай | ‘mothers of married couple’ | |||||||
sirü | шүр | шуру | —? | ‘coral, bead’ | yes | ||||||
čičarɣana | чацаргана | чычырканак | шырғанақ | ‘sea-buckthorn’ | |||||||
нарийн ‘thin; refined’ | нарын ‘dish made of finely chopped meat; river (and valley, city) name’ | нарын | |||||||||
ingen | ингэ | иңген | іңген | ‘mature female camel’ | |||||||
tebene (WMo) | тэвнэ | темене ‘sackcloth needle’ | тебен | ‘large thick needle’ | yes | ||||||
бод мал | бодо мал | ‘heavy livestock’ | |||||||||
čuɣla- | цугл- | чогул- | шоғыл- | ‘get together’ | |||||||
čiɣul(a)- | чуул- | чогул- | шоғыл- | ‘assemble, convene’ | |||||||
sirideg | ширдэг | шырдак | ‘felt rug’ | ||||||||
ögede | өөд | өйдө | — | ‘upwards’ | |||||||
toqu- ‘beat’ → ‘weave’? | toqu- ‘saddle (v.)’ | тох- ‘put over; saddle’ | току- ‘saddle (v.)’, (‘knit, crochet’') | (тоқы- ‘knit, crochet’) | ‘saddle (v.)’ | ||||||
dönejin | дөнж | — | дөнежін | ‘four-year-old female livestock’ | |||||||
abisun (WMo) | абысын | абысын | ‘sister in laws’ | yes | |||||||
abura- | abra- (south) ‘be many’ | to save, rescue, nurse | yes | ||||||||
alus | алс | алыс | алыс | — | far | yes | |||||
alisun | alısın | алсын ‘aftergrass’ | second crop | yes | |||||||
alja- | aljı- ‘be wrong’ | get tired, exhausted | yes | ||||||||
angqaɣu | aŋqoo ‘simple-minded’ | hard palate | yes | ||||||||
angɣai- | aŋqıy- / aŋqay- | ‘be wide open’ | yes | ||||||||
arča | арча | арша | juniper | yes | |||||||
arči- | аарчы- | аршы- | wipe (clean) | yes | |||||||
asara- | asıra- ‘adopt a child’ | protect | yes | ||||||||
elči (WMo) | элчи | елші | envoy | of ultimate Turkic origin? | yes | ||||||
itelgü | itelgi | ителгі ‘falcon (балобан)’ | falcon | yes | |||||||
egejegei (WMo) | ejigey | red curds, dry cheese | yes | ||||||||
baɣana (WMo) | бакан | бағана | pillar, pole | yes | |||||||
baital | baytal | 3-yo horse | yes | ||||||||
baɣatur | баатар | баатыр | батыр(?) | hero, brave | yes | ||||||
baja | баз | бажа | бажа | brother-in-law | yes | ||||||
bilčara- | bıljıra- ‘be slippery’ | soften | yes | ||||||||
begelei | бээлий | meeley | bıyalay (dial.) | mittens, gloves | yes | ||||||
bulanggir(tai) | (buldur?) | dim | yes | ||||||||
büldürge (WMo) | büldürgö / büldürgü | loop on a whip handle | yes | ||||||||
boljal | boljol | term | yes | ||||||||
boro'an | бороо ‘rain’ | бороон ‘storm’ | боран ‘storm’ | snowstorm | yes | ||||||
buɣurul | буурал | буурул | бурыл | grey | yes | ||||||
bosaɣa | босго | босого | босаға | threshold | yes | ||||||
bödene | bödönö | quail | yes | ||||||||
börte | börtö | dark chestnut (horse) | yes | ||||||||
bötege | bötögö | bird innards | yes | ||||||||
čagaɣan | цагаан | čağan ‘1st moth of Mongol year’ | white → maple | yes | |||||||
čabidur | čabdar | yellow horse with white mane and tail | yes | ||||||||
čečen | цэцэн | čečen ‘orator’ | wise → minstrel | yes | |||||||
— | čida- | чад- | чыда- ‘put up with’ | шыда- ‘"’ | ‘be able to’ | yes | |||||
čilbuɣur | čılbır | chain | yes | ||||||||
čiray | царай | чырай ‘facial features’ | шырай | face, appearance, expression | yes | ||||||
čeber | цэвэр | чебер ‘prettily made’ | nice, good | yes | |||||||
čer | чер | illness | yes | ||||||||
*čöɣüče | чөйчөк ‘bowl’ | small cup (bowl) | yes | ||||||||
čöregei (WMo) | čürök | loon | yes | ||||||||
demči (WMo) | demči ‘doctor’? | business man → suitor | yes | ||||||||
doluɣana (WMo) | долоогоно (borrowed from WMo?) | долоно | долана | hawthorn | yes | ||||||
dönen | дөнө | дөнөн | дөнен | 3-4yo stallion | yes | ||||||
sar (WMo) | sar, sarı | hawk | yes | ||||||||
ilɣa- | ılğa- | choose, select → differentiate | yes | ||||||||
irjayi- | ırjay- | show one's bare teeth | yes | ||||||||
erke | эрке | ерке | spoiled, pampered | yes | |||||||
erkele- | эркеле- | еркеле- | pamper | yes | |||||||
jada- | зад-? | jada- / taja- | be exhausted | yes | |||||||
yadaɣu | jadoo | worn out | yes | ||||||||
yalga- | jalğa- | connect, join | yes | ||||||||
jasaɣul | jasool ‘executive’ | guard | yes | ||||||||
jaɣuči ‘match-maker, intermediary’ | зууч ‘match-maker, intermediary, agent’ | жуучу ‘representative or family member representing young man in match-making visit’ | жаушы ‘courier’ | яучы ‘match-maker’ | ‘match-maker intermediary’ | yes | |||||
jüde- (WMo) | jüdö- | be tired, exhausted → be in hard times | yes | ||||||||
qabirqa | хавирга | кабырга ‘rib’ | қабырға ‘wall’ | rib, side, flank | yes | ||||||
qaiči | хайч | кайчы | қайшы | scissors | yes | ||||||
qanjuqa | канжыга | қанжыға | ‘game strap’ | yes | |||||||
qabturɣa | qapčıq ‘bag’ | wallet, pocket, leather sack | yes | ||||||||
qaragai (WMo) | qarağay | larch, spruce | yes | ||||||||
qaraŋgui | харанхуй | караңгы | қараңғы | dark | yes | ||||||
qaraɣul | qarool | guard, watch | yes | ||||||||
qarčiqai | qarčığa | falcon | yes | ||||||||
qariɣu | ?qayruu (←qɑyır-) | objection | yes | ||||||||
kekül | хөхөл | көкүл ‘bangs’ | kâkül | horse's forlock | yes | ||||||
qiramaɣ (WMo) | qılamıq | powdery snow | yes | ||||||||
kitad | qıtat ‘black paint’ | Chinese silk | yes | ||||||||
genedte | kenet-kenet ‘occasionally’ | suddenly | yes | ||||||||
kenye (WMo) | кенже | youngest child | yes | ||||||||
quda | куда | құда | кода | groom's relatives ↔ bride's relatives | yes | ||||||
quduɣ | худаг | кудук | құдық | well | of ultimate Turkic origin | yes | |||||
ɣunajin | гунж | кунаажын / кунаайын | 3yo female animal | yes | |||||||
ɣunan | гуна | qunan | 3yo stallion | yes | |||||||
küren | хүрэн | күрөң | күрең | brown (horse) | yes | ||||||
qongɣur | коңур | қоңыр | dark brown | yes | |||||||
kur | qaraqur | grouse | yes | ||||||||
kömegei (WMo) | хөөмий ‘throat singing’ | көмөкөй ‘uvula’ | Adam's apple | yes | |||||||
maɣta- | магт- | макта- | мақта- | praise | yes | ||||||
malaqay | малгай | малакай | малақай | (men's) hat | yes | ||||||
manglai | манлай | маңдай | маңдай | forehead | yes | ||||||
mata- (WMo) | mata- | bend →/, disturb | yes | ||||||||
mergen | мэргэн | мерген | мерген | marksman | yes | ||||||
mese (WMo) | meskey ‘pot’; mizdüü ‘sharp’ | glutton; sharp, sword | yes | ||||||||
moqadaq | moqo- ‘make dull’; мокок ‘dull’ | моқал | stupid → dull | yes | |||||||
möče/möči | мөч | мүчө ‘body part, member’ | мүше | limb → body part, member | yes | ||||||
mültüre- | möltürö- | break loose → get engorged; shine | yes | ||||||||
moyil | мойл | moyul | bird-cherry | yes | |||||||
naɣaču | нағашы | нағас(ы?) | ‘male relative on mother's side’ | yes | |||||||
niɣ (WMo) | nıq, (?mıq ‘nail’) | solid | yes | ||||||||
nökör | нөхөр | nökör | friend → servant of khan | yes | |||||||
noqta | noqto | horse halter | yes | ||||||||
učira- | учр- | учура- | encounter | yes | |||||||
onggi | уңгу ‘, stem/root (of word)’ | socket for axe handle | yes | ||||||||
ölke | өлкө ‘country’ | өлке ‘region’ | ülke ‘country’ | sunny side → area | yes | ||||||
saɣadaq/saɣadaɣ (WMo) | саадах | саадак | садақ | quiver | yes | ||||||
saqaɣu (WMo) | saqoo ‘stutterer’ | сақау ‘mute’ | a horse disease, (deaf) | yes | |||||||
siläɣüsün | шилүүс | сүлөөсүн | сілеусін | lynx | yes | ||||||
siltaɣ(an) | sıltoo | motive | yes | ||||||||
sirxa-n (WMo) | sırqoo | injury → illness, ailment | yes | ||||||||
sauqa | sooğa | gift → candy, nice textile | yes | ||||||||
suli (WMo) | сулу | сұлы | feather grass → oats | yes | |||||||
söɣem | сөөм | sööm, сөөмөй ‘index finger’ | span | yes | |||||||
soqor | сохор | сокур | соқыр | blind | yes | ||||||
*solaqai (WMo) | soloğoy | left → left-handed | yes | ||||||||
šibaɣa(n) | šıbağa | lot | yes | ||||||||
silykei/silükei (WMo) | шүлхий | шилекей | сілекей | saliva | yes | ||||||
šiŋqor | шонхор | šumqar / šuŋqar | сұңқар | falcon | yes | ||||||
takim | тахим | taqım | knee cap | yes | |||||||
tanglai | тагнай | таңдай | таңдай/таңлай | soft palate | yes | ||||||
tasam-a (WMo) | тасам | тасма ‘ribbon’ | strap | yes | |||||||
tomaɣaɣ (WMo) | томого | томаға | hawk headgear | yes | |||||||
toqum | тохом | токум | тоқым | tuqım | tuqım | saddle cloth | yes | ||||
toɣta- | тогт- | токто- | тоқта- | тукта- | stop | yes | |||||
tögürig (WMo) | тегерек / төгөрөк | circle | yes | ||||||||
oboɣa (WMo) | овоо | обоо | оба | stone heap → mound | yes | ||||||
olja | oljo | олжа | loot | yes | |||||||
!yomaq ‘legend’ | domuɣ | домог | жомок | ‘fairy tale’ | prob. not from Mongol | yes | |||||
berkit- | berket- | бекит- ‘lock’ | беркіт- | strengthen | prob. not from Mongol | yes | |||||
köküz | kökü(n) | хөх(?) | көкүрөк | көкірек | göğüz | breast → chest | prob. not from Mongol | yes | |||
qonuq, qon- | *qonolqa (WMo) | конок ‘guest’; кон- ‘stay the night, perch, land’ | қонақ ‘guest’ | konuk | shelter for the night | prob. not from Mongol | yes | ||||
tölä- | töle- | төл- | төлө- | төле- | pay | maybe not from Mongol, but note semantics | yes | ||||
uqruq(?) ‘rope’ | urɣ-a(n), uɣurɣ-(a) | урга, уураг, уурга | укурук | ‘lasso pole’ | indistinguishable |